Forsking har vist at arvematerialet vårt til ein viss grad er knytt til risikoen for å få Alzheimers sjukdom, som gir den vanlegaste forma for demens. Likevel har under to prosent av alle som får Alzheimers sjukdom, eit gen som gir sjukdomen dominant arveleg liding. Dei andre tilfella har òg ein arveleg komponent. Dette er knytt til fleire forskjellige gen, som truleg gir litt auka sårbarheit for å få Alzheimers sjukdom.
Det er viktig å vere klar over at det blir forska mykje på demens, men at det enno ikkje er sikkert kva som er årsaka til dei fleste demenssjukdomane.
Faktorar som kan påverke utvikling av demens
Helsemessige risikofaktorar
Nokre helsemessige faktorar er knytte til auka risiko for demens, blant anna
- høgt blodtrykk
- fedme
- diabetes
Dette gjeld særleg midt i livet. Når du blir eldre, er det mykje som tyder på at det er motsett, til dømes at lavt blodtrykk og lav vekt aukar risikoen for demens. Dette kan vere fordi ein byrjande demenssjukdom senkar blodtrykket og reduserer vekta di. Høgt blodtrykk, fedme og diabetes aukar òg risikoen for hjarte- og karsjukdomar. Det som er skadeleg for hjartet, ser òg ut til å vere skadeleg for hjernen.
Utdanning og mental aktivitet
Lav utdanning er ein risikofaktor for demens, og undersøkingar tyder på at lav mental aktivitet seinare i livet òg bidrar til risiko. Det er viktig å stimulere hjernen med nye utfordringar i kvardagen.
Depresjon
Gjentekne moderate eller tunge depresjonar i løpet av livet er knytte til litt auka risiko for demens.
Fysisk aktivitet
Regelmessig fysisk aktivitet reduserer risikoen for demens. Moderat fysisk aktivitet, til dømes tre gongar 40 minutts gonge i raskt tempo kvar veke, kan vere nok til å senke risikoen.
Røyking
Røyking gir auka risiko for demens når du blir eldre. Undersøkingar viser at dei som har røykt i mange år, har større risiko for å utvikle Alzheimers sjukdom. Dersom du sluttar å røyke, går risikoen ned med tida.
Kosthald
Eit kosthald med høgt inntak av grønsaker, frukt, fullkornsprodukt, belgfrukter, fisk og planteoljar kan redusere risikoen for demens.
Alkohol
Eit høgt forbruk av alkohol er skadeleg for hjernen og kan i nokre tilfelle føre til demens.
Gjentekne hovudskadar
Gjentekne hovudskadar eller hyppige slag mot hovudet ser ut til å auke risikoen for nokre typar demens.
Nedsette sansar
Med alderen blir sansane våre svekka. Det er blant anna påvist ein samanheng mellom nedsett høyrsle og auka risiko for demens. Dette seier noko om kor viktig det er å bruke hjelpemiddel for å betre høyrsla.
Dette kan du gjere for å førebygge demens
Det er ting du kan gjere for å redusere risikoen for å utvikle demens. Viktige førebyggande tiltak er å
- leve og ete sunt
- vere sosial
- ha eit aktivt liv, både fysisk og mentalt
Sjølv om du følger råda, har du dessverre ingen garanti mot å utvikle demens. Dersom du har symptom på høgt blodtrykk, fedme, diabetes eller depresjon, er det viktig at du blir utreidd og behandla for dette.
Hva er demens?
Det viktigste kjennetegnet på demenssykdom er hukommelsessvikt. Alzheimers sykdom den vanligste formen for demens.
Illustrasjon: Gabby Baldrocco / Mostphotos