Introduksjon
Ved å donere egg eller sæd kan du hjelpe personar som ikkje kan få barn på annan måte. Det kan vere fleire grunnar til at somme ikkje kan bruke eigne egg- eller sædceller, til dømes kreftbehandling, tidleg overgangsalder hos kvinner, eller fare for å overføre alvorleg arveleg sjukdom til barnet.
Andre grunnar kan vere at det er ei einsleg kvinne eller eit likekjønna par med to kvinner som ønskjer assistert befrukting.
Det er stor etterspørsel etter donert egg og sæd til assistert befrukting.
Ifølgje bioteknologilova har barn rett til å få vite om sitt genetiske opphav. Derfor kan komande barn få informasjon om donoren sin identitet når dei fyller 15 år. Nokre barn vel å kontakte donor.
I Noreg kan ein sæddonor gje opphav til barn i maksimalt seks familiar. Ein kan donere egg inntil 3 gonger.
Dersom du vurderer å bli donor, rår vi deg til å lese dette før du eventuelt kontaktar ein fertilitetsklinikk som er godkjend for å rekruttere donorar. Lenkje til desse klinikkane finn du nedst på sida.
Kven kan bli donor?
For å bli godkjent som donor må du fortelje om deg sjølv. Du må også fortelje om di eiga og familien din si fysiske og psykiske helse. Du vil også bli testa for enkelte smittsame sjukdomar for å sikre at dei ikkje blir overførte til mor eller barn.
Krav til deg som ønskjer å donere egg eller sæd:
- Eggdonorar må vere mellom 25 og 35 år.
- Sæddonorar skal vere over 18 år, og bør vere mellom 25 og 45 år.
- Du må vere registrert i Folkeregisteret og ha ei permanent tilknyting til Noreg.
- Du bør ha god fysisk og psykisk helse. For eggdonorar skal det ikkje vere noko ved helsa som gjer at behandlinga medfører risiko.
- Du kan ikkje misbruke rusmiddel.
- Du må ikkje ha kjende arvelege sjukdomar i familien.
Ved klinikken der du donerer egg eller sæd, blir det lagra opplysningar om deg. Dei som har tilgang til opplysningane, har teieplikt. Du må også signere ei samtykkeerklæring. Du kan trekkje samtykket fram til egga eller sæden er brukt til befrukting. Ubefrukta egg/unytta sæd vil då bli destruert.
Klinikken har plikt til å tilby deg rettleiing og hjelper deg å vurdere konsekvensar donasjonen kan få for deg og familien din i framtida.
Korleis går eggdonasjon føre seg?
Prosessen med eggdonasjon tek som regel 2–3 veker. Donor får hormonbehandling som gjer at det kan hentast ut eit tal egg, vanlegvis inntil 10–12. Egga blir henta ut ved eit lite medisinsk inngrep. Egga blir donerte til ei anna kvinne og befrukta med sæd frå kvinna sin partnar.
Du vil få informasjon og rettleiing så du kan tenkje gjennom alle sider av prosessen.
Før du blir godkjend som donor, vil klinikken kalle deg inn til ein samtale for å sikre at du fullt og heilt forstår kva ein eggdonasjon vil innebere. Du skal også ha ein samtale med helsepersonell med særleg kompetanse på psykososiale aspekt ved donasjon. Det vil bli teke prøvar for å utelukke overføring av eventuelle smittsame sjukdomar og gjort ultralydundersøking mv. for å vurdere egglageret ditt.
Eggdonasjon går føre seg på same måte som dei første delane av ei IVF-behandling (prøverøyrsbehandling):
- Hormonbehandling skjer i form av daglege injeksjonar for å auke talet på egg som kan hentast ut.
- Du må møte til ultralyd éin eller fleire gonger for å følgje med på utviklinga av egga.
- Éin eller to dagar før egguttaket tek du ei hormonsprøyte eller ein nasespray som set i gang eggløysinga.
- Når egga skal hentast ut, får du smertestillande, bedøving og eit lett roande middel. Egguttaket varer i omtrent ein halv time. Du kan oppleve smerter eller ubehag undervegs og etterpå. Du vil få smertestillande etter behov.
Mange opplever noko ubehag av hormonbehandlinga. Vanlege reaksjonar er humørforandringar, hetetokter, hovudverk og oppblåsen mage. Desse biverknadene er forbigåande og ufarlege.
Ved eggdonasjon gjev ein ei svakare hormonstimulering enn ved vanleg IVF-behandling. Likevel kan nokon reagere uventa kraftig på hormonstimuleringa og få overstimuleringssyndrom. Då kan det samle seg væske i magen som kan skape press mot lungene. I sjeldne alvorlege tilfelle kan dette krevje sjukehusinnlegging.
Det er ikkje slik at du tømmer eige egglager om du er eggdonor. Eggdonasjon påverkar ikkje din eigen fertilitet
Korleis går sæddonasjon føre seg?
Før du blir godkjend som donor, vil klinikken kalle deg inn til ein samtale for å sikre at du fullt og heilt forstår kva sæddonasjon inneber. Det blir også tilrådd at klinikken tilbyr deg ein samtale med helsepersonell med særleg kompetanse på psykososiale aspekt ved donasjon.
Du må også levere ein sædprøve. Prøven viser om sæden er av tilfredsstillande kvalitet. Du vil også bli testa for enkelte smittsame sjukdomar for å unngå at desse blir overførte til mor eller barn.
Når du blir godkjend som donor, avtaler de eit tidspunkt for donasjon ved sædbanken. Kvar donor er forventa å møte opp 10–15 gonger for å donere sæd.
Komande barn kan få informasjon om identiteten din
Behandlande lege vel ein passende donor til mottakar. Du er anonym overfor dei som får behandling med dine egg eller din sæd, og dei er anonyme overfor deg. Dersom det er mogleg, skal klinikken bruke ein donor med liknande augefarge, hårfarge, høgd, vekt, hudfarge og same etniske bakgrunn som foreldra.
Ifølgje bioteknologilova har barn fødde etter bruk av donoregg eller donorsæd rett til å få vite identiteten til donoren når dei fyller 15 år. Det er berre barn fødde etter behandling med dine egg eller din sæd som kan få vite identiteten din, og berre dersom dei sjølve ønskjer det. Eventuelle barn har då høve til å kontakte deg. Det er opp til deg om du vil ha ein relasjon til barna dersom dei tek kontakt.
Du vil stå oppført i det nasjonale egg- og sæddonorregisteret i minst 100 år.
Du får ikkje vite noko om utfallet av eventuelle behandlingar med donerte egg/sæd med mindre eventuelle barn tek kontakt.
Du vil ikkje ha nokon juridiske rettar eller plikter overfor barn som blir fødde. Du vil ikkje kunne påverke oppveksten deira, og donasjonen vil ikkje medføre utgifter for deg i framtida.
Kjenslemessige reaksjonar
Donasjon av kjønnsceller er eit stort val, og er ikkje for alle. Klinikken tilbyr deg rettleiing for å forsikre seg om at du er sikker og trygg på valet du tek.
Fordi barn har rett til å få vite om sitt genetiske opphav, kan eventuelle barn få vite kven du er og kontakte deg. For somme er dette ei fin oppleving, medan andre kan vere mindre komfortable med det. Det er viktig at du førebur deg på dette og tenkjer gjennom alle sider av det.
Du blir oppmoda om å vere open overfor eventuell partnar og eventuelle eigne barn om donasjonen.
Klinikken vil gje deg tips og råd om korleis du kan informere andre om valet du har gjort.
Kompensasjon
Kommersielt sal av kjønnsceller er forbode, og donasjonen skal vere altruistisk. Du får ein kompensasjon for belastningar og tidsbruken behandlinga medfører, og du får dekt reiseutgifter. I tillegg blir medisinar for eggdonorar dekte.
Kompensasjonen til donorar er skattefri og er sett som prosentdel av G (grunnbeløpet i folketrygda):
- Eggdonor kan få utbetalt 5 % av 1 G for kvart egguttak
- Sæddonor kan få utbetalt 0,7 % av 1 G for kvar enkeltdonasjon. Det blir donert 10–15 gonger
Kven kan eg kontakte for å bli donor?
Dersom du vurderer å donere egg eller sæd, kan du kontakte ein fertilitetsklinikk som rekrutterer donorar. Her finn du ei liste over godkjende klinikkar du kan kontakte (helsedirektoratet.no).
Du må ikkje donera ved fleire egg- eller sædbanker utan særskilt avtale med den enkelte egg- eller sædbank. Årsaka til dette er at verksemdene må halde oversikt over kravet til antal familiar per sæddonor (6 familiar), eller antal egguttak per eggdonor (3 egguttak).