Kva er halsbrann?
Magesekken inneheld syre for å fordøye maten du et. Halsbrann oppstår når syre kjem opp i matrøyret frå magesekken. Syra kan stundom kome opp i munn og svelg og irritere luftvegane.
Ein ring av musklar skal vanlegvis stenge av øvst i magesekken og halde syra på plass. Jamleg halsbrann oppstår når lukkemuskelen ikkje fungerer godt nok. Plagast du ofte av sure oppstøytar kan du ha ein tilstand som på fagspråket blir kalla gastroøsofageal reflukssjukdom. Dette blir forkorta på engelsk til GORD og på norsk til GØRS.
Symptom på halsbrann
Halsbrann blir kjenneteikna av
- ei ubehageleg, brennande kjensle som vanlegvis startar i brystet og bevegar seg opp mot halsen. Du kan òg få
- ein sur smak i munnen. Nokon får
- dårleg ande, å vere hås eller tørrhoste, men dette er uvanleg.
Kronisk halsbrann kan skade matrøyret.
Av og til kan mageproblem og brystsmerter vere teikn på meir alvorleg sjukdom. Om du har svart avføring eller kastar opp mykje blod, bør du kontakte lege eller legevakta så snart som mogleg. Symptoma kan kome av blødingar i magesekken eller tarmen. Du bør òg søke hjelp raskt dersom du:
- har brystsmerter som bekymrar deg
- får ei kjensle av at maten set seg fast i halsen når du svelgjer
- går ufrivillig ned i vekt eller kjenner deg trøytt utan grunn
Legen kan då vise deg til undersøking av matrøyr og magesekk (gastroskopi).
Undersøkinga går føre seg med ein tynn slange som forsiktig blir lirka ned i matrøyr og magesekk. Det kan vere ubehageleg, men går ofte raskt å gjennomføre.
Halsbrann og sure oppstøt hos gravide
Halsbrann og sure oppstøt er vanlig blant gravide. Dette skyldes hormonelle endringer og den voksende livmoren som trykker mot magesekken.
Illustrasjon: Igor Stevanovic / Mostphotos
Behandling av halsbrann
Kosthald og livsstil
Røyking, overvekt, feit mat, sterkt krydra mat, høgt alkohol- eller koffeininntak aukar risikoen for halsbrann. Mange vil derfor oppleve at plagene blir reduserte dersom dei endrar livsstil.
Ein liten studie har òg funne at nokon fekk mindre halsbrann om natta om dei hevde hovudenden av senga med nokre klossar under sengebeina. Nokon trivst best i venstre sideleie om natta. Eit anna råd er å ete mindre måltid og unngå måltid like før sengetid.
Medisinar
Har du halsbrann av og til, kan syrenøytraliserande medisinar vere tilstrekkeleg behandling.
Syrenøytraliserende medisinar
Syrenøytraliserande medisinar får du reseptfritt på apoteket og finst som regel som tyggetablett eller som ein mikstur. Medisinane reduserer irritasjon frå magesyre, og nokre typar dannar ein barriere som hinder magesyra i å kome opp i matrøyret. Dette hjelper mot halsbrann. Det er likevel inga forsking på kor godt syrenøytraliserande verkar på kronisk halsbrann.
Medisinane gir lite biverknadar, men dei kan av og til hindre opptak av andre medisinar om dei blir samtidig tatte. Det kan vere lurt å snakke med legen eller apoteket om desse, spesielt om du tar syrenøytraliserande midlar jamleg eller brukar fleire medisinar samtidig.
Er du mykje plaga, finst det andre behandlingar som er betre på lang sikt.
Protonpumpehemmarar
Har du halsbrann fleire gongar i veka vil legen mest sannsynleg anbefale ein type legemiddel som blir kalla protonpumpehemmar. Desse medisinane verkar ved å redusere mengda syre i magesekken. Nokre døme er omeprazol, esomeprazol, lansoprazol og pantoprazol. Omeprazol kan òg fåast i små pakkar og små dosar reseptfritt på apotek.
Det er godt dokumentert at protonpumpehemmere kan motverke halsbrann. Dersom syre har skadd matrøyret, kan desse legemidla heile skaden. Mange brukar protonpumpehemmere kontinuerlege. Nokon tar det berre ved behov eller i låge dosar. Dette kan ein prøve ut i samråd med legen.
Dei fleste som tar protonpumpehemmere, toler det godt. Men nokon opplever biverknadar som kvalme, diaré, forstopping, hovudverk eller utslett. Nokre studiar har vist at det ved lang tids bruk er auka fare for svekt skjelett og beinbrot.
Si frå til legen dersom du tar eit blodfortynnande medikament kalla warfarin eller klopidogrel, hjartemedisinen digoksin eller ein medisin for epilepsi kalla fenytoin. Protonpumpehemmere kan påverke kor godt desse legemidla verkar.
Langtidsbruk av protonpumpehemmere kan senke nivået av magnesium i kroppen. Dette kan ein kontrollere med ein blodprøve.
H2-blokkarar
Dersom du får plagsame eller alvorlege biverknadar av protonpumpehemmere, kan H2-blokkere òg redusere syremengda i magen. Legemidla kan hjelpe mot halsbrann og irritasjon/sår i slimhinna i matrøyret. Forsking viser at H2-blokkere ikkje er så effektive som protonpumpehemmere. Du kan få låge dosar reseptfritt. Ved store nattplager kan ein sjeldan gong H2 blokkar kombinerast med protonpumpehemmere.
H2-blokkere gir vanlegvis ikkje alvorlege biverknadar, men nokon opplever blant anna hovudverk eller diaré.
Kirurgi
Kirurgisk behandling (fundoplikasjon) er ei moglegheit dersom ein ikkje ønsker å ta protonpumpehemmere over lang tid. Med denne operasjonen vil ein betre funksjonen til lukkemuskelen ved inngangen til magesekken. Operasjonen kan medføre ein liten risiko for komplikasjonar som blodpropp, blødingar og infeksjonar.
Kva skjer vidare?
Har du mild halsbrann, vil det sannsynlegvis vere tilstrekkeleg å ta syrenøytraliserande legemiddel ein gong iblant. Halsbrann kan òg gå bort av seg sjølv.
Har du mykje plager vil dei fleste få lindring med langtidsbehandling med protonpumpehemmar.
Få hjelp til din snus- og røykeslutt
Det er enklere med litt hjelp. Bruk Slutta-appen, snakk med helsepersonell eller apotek, bruk legemidler, sjekk tilbudet på kommunens frisklivssentral.
Illustrasjon: Helsedirektoratet