İnsanlarda görülen ilk maymun çiçeği vakası, 1970 yılında Kongo Demokratik Cumhuriyeti’nde meydana gelmiştir. 1980'lerden bu yana, başta Kongo Demokratik Cumhuriyeti ve Nijerya olmak üzere bazı ülkelerde vaka sayısında yavaş bir artış olmuştur. Bu durum muhtemelen 1980 yılında rutin çiçek aşılamasının sona ermesiyle bağlantılıdır.
2022 yılında ise esas olarak cinsel temas yoluyla yayılan küresel bir maymun çiçeği (alt tip II) salgını başladı. 2023'ten bu yana, Kongo Demokratik Cumhuriyeti’nde maymun çiçeği (alt tip I) vakalarının sayısında keskin bir artış oldu. Dünya Sağlık Örgütü (WHO), 14 Ağustos 2024 tarihinde salgını uluslararası bir halk sağlığı krizi olarak ilan etti. Bu salgından özellikle Kongo Demokratik Cumhuriyeti etkilenmiş olsa da giderek artan sayıda diğer Afrika ülkeleri de etkilenmektedir.
Enfekte olma riski Norveç’te düşüktür.
Maymun çiçeği nasıl bulaşır
İnsandan insana bulaşma, genellikle döküntüler ve vücut sıvıları ile yakın fiziksel temas yoluyla gerçekleşir. Enfekte bir kişiyle cinsel temas, riski artırır. Öksürme ve hapşırma gibi damlacıklar yoluyla da enfekte olabilirsiniz, ancak bunun için uzun bir süre (saatler) boyunca yakın fiziksel temas gerekir.
Virüsün varlığı, kişi iyileştikten uzun süre sonra dahi semende tespit edilmiştir, ancak bunun daha fazla enfeksiyon riski oluşturup oluşturmadığı belirsizdir. Bu nedenle iyileştikten sonra 12 hafta boyunca cinsel ilişki sırasında prezervatif kullanılması önerilir.
Virüs, hastalığın doğal olarak yaygın olduğu Afrika ülkelerinde, kemirgenlerden insanlara da geçebilir.
Belirtiler ortaya çıkmadan önce ne kadar süre enfekte olabilirsiniz?
Enfeksiyondan hastalanmanıza kadar geçen süre normalde 6 ila 13 gün (kuluçka dönemi) arasındadır, ancak bu süre değişkenlik gösterir ve daha kısa ya da daha uzun (21 güne kadar) olabilir.
Yalnızca semptomlarınız varken başkalarına enfeksiyon bulaştırabilirsiniz. Başka bir deyişle, hastalanmadan önceki kuluçka dönemi boyunca başkalarına hastalık bulaştıramazsınız.
Maymun çiçeği’nin belirtileri nelerdir?
Maymun çiçeği’nin en yaygın belirtileri şunlardır:
- döküntü ve ateş (38°C'nin üzerinde)
- şişmiş ve ağrılı lenf düğümleri
- boğaz ağrısı
- baş ağrısı
- yorgunluk
- kas ağrısı
Döküntüler kabarcıklara dönüşür ve kabuk bağladıktan sonra kuruyup dökülür. Yara izi oluşabilir.
Döküntü genellikle vücudun enfeksiyona maruz kalan kısmında başlar. 2022'deki salgından etkilenen birçok kişide döküntü genital bölge ve rektal bölge çevresinde başlamıştır. Enfekte olan kişilerin çoğunda sadece birkaç kabarcık gelişmiştir.
Döküntü vücudun yüz, ağız veya eller gibi başka yerlerinde de başlayabilir. Bazı kişilerin avuç içlerinde ve ayak tabanlarında da döküntüler gelişmektedir. Ciddi vakalarda döküntü vücudun geri kalanına da yayılabilir. Bu durumlarda döküntü suçiçeğine benzeyebilir.
Bazı kişilerde lenf düğümleri de dahil olmak üzere döküntü içinde ve çevresinde ağrı görülür.
Çocuklar, hamile kadınlar ve bağışıklık sistemi zayıf olan kişilerin maymun çiçeği nedeniyle ciddi şekilde hastalanma riski daha yüksektir.
Belirtiler genellikle 2 ila 4 hafta sürer. Semptomların başlangıcından, kabuklar düşene ve altında yeni deri oluşana kadar (yaklaşık 3 hafta) bulaşıcılık devam eder.
Test, muayene ve tedavi
Enfeksiyona maruz kaldıysanız, yukarıda belirtilen hastalık semptomlarına özellikle dikkat etmelisiniz.
Eğer maymun çiçeği ile enfekte olduğunuzdan şüpheleniyorsanız, diğer insanlarla yakın fiziksel temastan kaçınmalı ve doktorunuza danışmalısınız. Semptomlar diğer birçok yaygın hastalıkla benzer olabilir. Bu nedenle test yaptırmanız gerekip gerekmediğin değerlendirecek olan bir doktor tarafından muayene edilmeniz önem taşır. Enfekte olup olmadığınızı anlamaya yarayacak olan testi, hastalanana kadar yaptıramazsınız.
Çoğu insan, ateş düşürücü veya ağrı kesici ilaçlar gibi semptom giderilmesi dışında herhangi bir tedaviye ihtiyaç duymaz.
Ağır hastalık veya hastaneye yatış vakaları nadirdir.
Muayene, test ve tedavi ücretsizdir.
Maymun çiçeği aşısı
Maymun çiçeği'ne karşı kullanılmak üzere bir aşı mevcuttur. Bu aşı enfeksiyondan önce ya da sonra uygulanabilir. Aşı, maymun çiçeği ile enfekte olma riski daha yüksek olan kişilere sunulmaktadır.
Aşı bazen maymun çiçeği enfeksiyonuna maruz kalmış kişilere de önerilmektedir. Bu durum her bir vaka için ayrıca değerlendirilir. Virüse maruz kaldıktan sonra aşı olmanız hastalanmanızı engellemeyecektir, ancak semptomları hafifletebilir. Aşı, enfekte olduktan sonraki birkaç gün içinde uygulanırsa en iyi korumayı sağlayacaktır, semptomlar geliştikten sonra uygulanması durumunda ise muhtemelen ya çok az etkisi olacak ya da hiç etkisi olmayacaktır.
Seyahat
Şu anda maymun çiçeği enfeksiyonu olan ülkelere seyahat önerilmemektedir.
Maymun çiçeği enfeksiyonu olduğu bilinen bir bölgeye seyahat etmeyi veya orada kalmayı planlayan herkes şunları yapmalıdır:
- gideceğiniz yerdeki genel durum hakkında bilgi edinilmeli ve yerel yetkililer tarafından verilen tavsiyelere uyulmalıdır
- enfekte olmuş kişilerle yakın fiziksel temastan kaçınılmalıdır
- çok sayıda/rastgele cinsel partnere sahip olmaktan kaçınılmalıdır
- canlı veya ölü hayvanlarla yakın fiziksel temastan kaçınılmalıdır.
- iyice pişirilmemiş etleri ve vahşi hayvanların etlerini (bushmeat) yemekten kaçınılmalıdır
Her zaman olduğu gibi, iyi el hijyeni önemli bir enfeksiyon kontrol önlemidir.
Maymun çiçeği hakkında daha fazla bilgi, Norveç Halk Sağlığı Enstitüsü'nün web sitesinde bulunabilir