Datne daarpesjh healsoeviehkiem?
Daesnie viehkiem åadtjoeh
Jis ov-læhkoe, itjmies skïemtjelassh jallh jeatjah gïerve deahpadimmieh, edtjh medisijnen neavroenummerem 113 ringkedh. Datne tjoerh daaroestidh vuj englaanten gïelem soptsestidh gosse dohkoe ringkh.
Sïejhme veanhta vaejvie ringkedh, bene buerebe akten aejkien fer jïjnjem ringkedh enn akten aejkien fer vaenie.
Gaskesadth dåakterevaeptie (legevakt) gosse ij staeries dåaktere gååvnesh jïh ih maehtieh viehkiem vuertedh. Dåakterevaeptie dygnerahpan.
Jis viehkiem daarpesjh biejjien, gaskesadth voestes iereste dov staeries dåakterem.
Dåakterevaeptien telefonnummere abpe Nöörjesne (+47) 116 117.
Jis daam nummerem ringkh dellie datne dam dåakterevaeptiem jaksh mij lea datne lïhkemes.
Staeriesdåaktere (fastlege) lea dïhte gie fïerhten aejkien båatah jis dov dåeriesmoerh healsoen bïjre.
Gaajhkesh mah leah almetjeregisterisnie jïh aktene nöörjen tjïeltesne årroeminie, reaktam utnieh staeries dåakterem åadtjodh. Almetjh gïeh d-nummerem utnieh eah reaktam utnieh staeries dåakterem utnedh, bielelen naan sjïere tsiehkieh.
Dov maana reaktam åtna seamma staeries dåakterem åadtjodh goh datne goske 16 jaepien båeries.
Datne jïjtjemaaksoem (egenandel) maaksah staeriesdåakteren luvnie. Man jïjnje lea jearohke båehtjierdimmeste, mohte daamhtaj 150 jïh 375 kråvnah gaskem.
Jis datne sïjhth staeriesdåakterem gaavnedh jallh målsodh, maahtah dam darjodh dïenesje staeriesdåakterem målsodh daesnie Helsenorge.
Mejnie staeriesdåaktere maahta datnem viehkiehtidh?
Datne maahtah staeriesdåakteren gåajkoe vaedtsedh jeenjemes fysihken jïh psykisken vaejviej åvteste.
Staeriesdåaktere dov tsiehkiem vuarjesje, jïh maahta datnem viehkiehtidh dåeriesmoerine jis daerpies. Staeriesdåaktere maahta vuesiehtimmien gaavhtan aelhkie goerehtimmieh darjodh, daalhkeshreseptem tjaeledh jïh skïemtjetjaalegem tjaeledh (sykemelding) jis datne dan skïemtjes guktie ih maehtieh barkedh.
Jis daerpies dle staeriesdåaktere datnem spesialisten gåajkoe seedtie. Spesialiste lea vuesiehtimmien gaavhtan psykolååge jallh skïemtjegåetie goerehtæmman jallh båehtjierdæmman.
Jïjnjh staeriesdåakterh dïenesjh faalehtieh Helsenorge. Loggh sïjse jïh gaavnh dov staeriesdåakterengaskesadtemebïevnesh jïh gïehtjh mah digitaale dïenesjh dov staeriesdåaktere faalehte Helsenorge:n baaktoe.
Gaajhkesh gïeh healsoesuerkesne berkieh Nöörjesne sjeavodsvoetedïedte utnieh. Dïhte sæjhta jiehtedh maahta ajve bïevnesh juekedh dej gaskem gïeh edtjieh datnem gïetedidh.
Dan gaavhtan ih daarpesjh bïlledh healsoebarkijidie maam akt jiehtedh. Jienebh bïevnesh dah utnieh, buerebh maehtieh datnem viehkiehtidh.
Tsiehkine gosse hïegke jïh healsoe vaahresne, dellie healsoebarkijh åadtjoeh sjeavodsvoetedïedte miedtedh.
Datne edtjh bïevnesh åadtjodh dov healsoen, skïemtjelassen jïh båehtjierdimmien bïjre aktene gïelesne maam datne guarkah. Jis dov leah geerve daaroen gïelem guarkedh jïh soptsestidh, datne reaktam åtnah toelhkem åadtjodh gïelese mïsse sïjhth.
Edtjh datne skïemtjegåatan jallh spesialisten gåajkoe?
Båehtjierdimmie skïemtjegåetesne jallh spesialisten luvnie
Jis datne tjoerh goerehtimmieh jallh båehtjierdimmiem utnedh maam ih maehtieh tjïrrehtidh staeriesdåakteren luvnie, dle saehtemem daarpesjh. Saehteme lea naemhtie dov staeriesdåaktere vihteste datne tjoerh lïhkebe goerehtimmiem åadtjodh aktene skïemtjegåetesne jallh spesialisten luvnie (spesialist).
Dan lissine maehtieh gaskem jeatjah psykolåågh, baeniedåakterh, optikerh, manuelleterapeuth jïh kiropraktorh saehtieh goerehtæmman jïh båehtjierdæmman spesialistide dej faage suerkine. Tsegkietnieh maehtieh laboratorijumepryövenasside saehtedh.
Skïemtjegåetie jallh spesialiste mij saehtemem dååste edtja åvtelen 10 biejjieh vuarjasjidh jis dov lea reakta goerehtæmman jallh båehtjierdæmman. Ih saehtemem daarpesjh akute tsiehkine. Jis datne bïeljelamme dov reaktam åtnah hoksese, dellie tjoerh vuertedh goske tæjmoem åadtjoeh. Maahta såemies biejjeste såemies askide vaasedh åvteli åadtjoeh jienebh goerehtimmiem jallh båehtjierdimmiem.
Jis vuarjasjamme datne reaktam åtnah healsoeveahkan spesialistehealsoehoksesne (spesialisthelsetjenesten), dov lea reakta veeljedh gusnie datne sïjhth healsoeviehkie edtja årrodh.
Maahtah veeljedh byjjes hoksesijjeste jïh privaate hoksesijjeste mah latjkoem utnieh byjjes reereminie.
Datne maahtah ovmessie hoksesijjieh ovmessie bielide hokseste veeljedh. Vuesiehtimmien gaavhtan maahtah vuarjasjimmiem åadtjodh aktene sijjesne, operasjovnem jeatjah sijjesne jïh rehabiliteeremem gåalmeden sijjesne.
Soptsesth dov staeriesdåaktarinie jallh ringkh Veileder Helsenorge, telefovne 23 32 70 00 jis datne sïjhth bïhkedimmiem jallh raerieh guktie edtjh hoksesijjiem veeljedh.
Båehtjierdimmiesijjiem målsodh
Datne maahtah båehtjierdimmiesijjiem målsodh mearan datne vuertemelæstosne. Dellie datne sijjiem gaskesadth gusnie vuertemelæstosne tjåadtjoeh jïh gihtjh dah saehtemem seedtieh båehtjierdimmiesæjjan maam datne sïjhth.
Dov lea reakta meatan årrodh jïh nænnoestidh mij båehtjierdimmie datne edtjh åadtjodh. Dam gohtje ektieveeljeme (samvalg), jïh healsoebarkijigujmie ektine darjode.
Ektieveeljemisnie bïevnesh åadtjoeh aevhkiej jïh heaptoej bïjre ovmessie alternatijvh båehtjierdæmman jïh goerehtæmman. Datne maahtah dejtie sinsitnien vööste vuarjasjidh destie mij dutnjien vihkeles. Hoksebarkijh datnem daennie prosessesne dåarjoehtieh.
Datne maahtah aaj veeljedh dov nænnoestimmiem hoksevedtiejasse jallh dov åelide vedtedh.
Maaksoe healsoeviehkien åvteste
Man dovres healsoeviehkie sjædta?
Datne goh geerve almetje tjoerh maaksoem maeksedh (egenandel) gosse viehkiem byögkeles healsoe- jïh skïemtjehokseste åadtjoeh.
Jïjnjh hoksevedtijh, vuesiehtimmien gaavhtan fysioterapeuth jïh psykolåågh, leah latjkoem byögkelesvoetine. Dïhte sæjhta jiehtedh datne aktem jïjtjemaaksoem maaksah, mearan dïhte jeatjah maaksoe byögkelesvoeteste maaksa. Gihtjh dov hoksevedtijem åvtelhbodti maeksemen jïh maaksoej bïjre.
Datne ih maam akt maeksieh jis datne skïemtjegåetesne årroeh, bene jis datne leah biejjieskïemtjije skïemtjegåetesne (poliklinikk) dellie tjoerh jïjtjemaaksoem maeksedh.
Frijjekåarhte
Gåessie datne leah jïjtjemaaksoem maakseme vielie enn 3040 kråvnah jaepien 2023 , datne frijjekåarhtem åadtjoeh (frikort). Frijjekåarhtine ih daarpesjh jïjtjemaaksoem maeksedh vielie dan kalenderejaepien mietie.
Frijjekåarhtem gaavnh "Frikort og egenandeler" nuelesne Helsenorge. Datne maahtah aaj sjeermeguvviem vaeltedh digitaale frijjekåarhteste, jallh nænnoestimmieprieviem olkese tjaeledh.
Jis ih nuepiem utnieh jïjtjemaaksoem maeksedh, edtjh læjhkan viehkiem åadtjodh.
Jis datne båehtjierdimmiem åadtjoeh privaate healsoedïenesjistie mij ij leah latjkoem byögkeles åejvieladtjigujmie dellie datne jïjtje gaajhkh maaksoeh maaksah.
Goerehth åvtelhbodti mejtie dïhte healsoedïenesje maam datne sïjhth, lea akte bielie dehtie byögkelesvoeten faalenasseste.
Maaksoe baeniebåehtjierdimmien åvteste
Geerve almetjh bijjelen 18 jaepieh tjuerieh jïjtje baeniedåakterehoksem maeksedh. Naan gille laahpehtassh gååvnesieh, vuesiehtimmien gaavhtan naan baenieskïemtjelassh. Gihtjh baeniedåakterem jis reaktam åtnah bieliem båehtjierdimmeste mejtie ih datne galkh maeksedh.
Jis 19 jïh 24 jaepiej gaskem båehtjierdimmieboelhkesne maahtah datne reaktam åtnoeh aelpebe baeniehokse byögkeles baeniehealsoedïenesjisnie.
Datne maahtah beetnehdåarjoem åadtjodh gosse mïnnh hoksejarngese jallh båehtjierdimmeste maam byjjesreereme maaksa. Åajvahkommes datne beetnegh-vierhtieh feelemasse åadtjoeh fïerhten kilomeeteren tjåadtjoen maaksojne (standarde-maaksoe), saaht mij vuajadahke datne vualkah. Beetnegh ohtsedh dan mænngan feelemem tjïrrehtamme. Datne maahtah digitaale vuekine syökedh Helsenorge:sne jallh paehpierisnie.
Jis dov healsoen gaavhtan jallh trafihken gaavhtan ih maehtieh dov feelemem jïjtje sjïehteladtedh, maahtah datne reaktam åtnoeh sjïehtesjamme feelemem åadtjodh (rekvireereme feeleme). Dellie Patientreiser dov feelemem öörnie jïh dov feelemevuekiem veeljie. Tjoerh såemies vuertemetïjjem veanhtadidh jïh jis gåarede dellie jienebh skïemtjijh ektesne fealadieh.
Datne maahtah Patientreiser:inie ringkedh 05515 juktie viehkiem åadtjodh beetnegh ohtsedidh jallh jis dov naan gyhtjelassh skïemtjefeelemen bïjre.
Folketrygden lea vihkeles bieliem tryjjesstaateste Nöörjesne, jïh dan ulmie lea årroji ekonomeles jearsoesvoetem gorredidh ovmessie jielemetsiehkine. Dïhte ekonomeles dåarjoem vadta gosse skïemtjije, nåajsan sjædta jïh baersieldamme, barkohts, voerese, svihtjemeheaptoe, jaameme jïh jis jieliehtæjjam dasseme.
Nöörjesne datne automateles meatan sjïdth almetjetrygdesne gosse datne daesnie årroeh jïh skaehtiegïetedimmiem dan laantese åtnah. Juktie lïhtseginie sjïdtedh dellie sïjhth unnemes 12 askh Nöörjesne årrodh.
Datne maahtah lïhtseginie dassedh almetjetrygdesne jis Nöörjeste juhtedh, aaj åenehks boelhkem. Vihkeles datne njoelkedasside damth jis ussjedh datne edtjh ålkoelaantesne guhkiem årrodh.
Barkoe jïh skïemtjelasse
Nöörjesne ovmessie dåarjoeöörnegh utnebe mah edtjieh baalhkam tjirkedh jis ih maehtieh barkedh skïemtjelassen jallh skaaren gaavhtan.
Datne maahtah aaj dåarjoem åadtjodh jis hoksem daarpesjh, dov lea medisijnen lissiemaaksoeh jallh jis datne viehkievierhtieh jïh sjïehtedimmiem daarpesjh.
Mah reaktam datne åtnah, lea jearohke dehtie tsiehkeste gusnie leah. Datne vielie bïevnesh gaavnh mah beetnehdåarjoe maehtieh sjyöhtehke årrodh dov tsiehkine NAV:n nedtesæjrosne Helse og sykdom (nav.no).
Nåajsan, prevensjovne jïh aborte
Datne nåajsan?
Nåajsan jïh baersieldamme almetjidie gaajhkh healsoeviehkieh namhtah. Aaj namhtah skïemtjegåetesne baersieldidh.
Gihtjh dov voenges healsoestasjovnem (helsestasjon) jallh dov staeriesdåakterem jis sïjhth dåarjedimmiem åadtjodh dov nåajsannïmmine gosse aajhtsedh datne nåajsan.
Gosse nåajsan åadtjoeh faaleldahkem uktsie rååresjimmieh. Dej gaskem lea aareh ultratjoejegoerehtimmie 11 våhkoen jïh 13+6 biejjiej gaskem, jïh ultratjoejegoerehtimmie 17 våhkoen 19 våhkoen gaskem.
Baersieldimmien mænngan åadtjoeh datne jïh dov maanan dåarjelimmiem voenges healsoejarngesne.
Soptsesth dov dåaktarinie jallh tsegkietnine gïejnie, gusnie jïh guktie datne edtjh dejnie soptsestalledh gosse baersieldidh. Ringkh åålegh tsegkietniedåastovasse jïh jiehtieh gosse baersieldidh. Telefovnenummerem baersieldimmiedåastoven gåajkoe gaavnh skïemtjegåetien nedtesæjrojne.
Videovh nåajsannïmmen jïh baersieldimmien bïjre jïh aejkie dan mænngan
Maanetjebeapmoeh jïh njammeme
Gosse maanetjem åådtjeme, dellie jïjnjh gyhtjelassh jijhtieh maanan beapmoej jïh maalestahki bïjre. Dov gyhtjelassh njammemen, ietniemielhkiesijjeste jallh beapmoej bïjre?
Prevensjovne jïh aborte
Kondome lea eejnegen preventijvevierhtie mij dovne vaarjele tjoeleskïemtjelassi vööste jïh ih baavijehtjieh. Daesnie maahtah dængkodh namhtah kondomh.
Noerh nuerebe goh 22 jaepieh åadtjoeh ekonomijen dåarjoe abpe jallh bielie maaksoste prevensjovnese.
Gosse datne ussjedh mij preventijvevierhtide dutnjien sjeahta edtja ussjedidh:
- guktie preventijvevierhtie juhtieminie
- man vihties dïhte lea
- man dovres
- man guhkiem juhtieminie
- guktie vaajtelimmieh åtna
Dïhte lea datne jïjtje gie nænnoste jis galka abortem darjodh 12 våhkoen raajan. Mij våhkojde edtja årrodh ryöknoe dehtie voestes biejjeste dan minngemes gujnelemmien.
Aborte lea åesehts dejtie gïeh Nöörjesne årroeh.
Abortevuekieh
Göökte vuekieh gååvnesieh guktie maahta abortem darjodh: kirurgijen vuj medisijnen abortem.
Daarpesjh raeriem jïh bïhkedimmiem?
Maahta gïerve årrodh sjæjsjalidh jis edtja abortem darjodh jallh ij baavijehtjieh. Jis datne sïjhth giejnie soptsestalledh, maahtah ringkedh Amathea, mij lea akte staaten dåarjome jïh namhtah bïhkedimmiedïenesje.
Maanah jïh noerh
Healsoeviehkie maanide jïh noeride
Maanah nuerebe goh 16 jaepieh eah daarpesjh byögkeles healsoeviehkien åvteste maeksedh.
Maanah jïh noerh nuerebe goh 18 jaepieh, reaktam utnieh namhtah baeniedåakterem åadtjodh byögkeles baenieklinihkine. Bielelen baeniereguleereme (skiehrieortopedije).
Naan jeatjebh maehtieh aaj namhtah jallh baeniebåehtjierdimmiem åadtjodh, vuesiehtimmien gaavhtan noerh bijjelen 18 jaepieh.
Healsoestasjovne maanide 0-5 jaepieh
Healsoestasjovne maanide 0-5 jaepieh lea namhtah faalenasse maanide jïh eejhtegidie dennie tjïeltesne gusnie årroeminie. Healsoestasjovnesne maahtah viehkiem jïh raerieh åadtjodh healsoeskïemtjesåjhteristie, dåaktaristie jïh fysioterapeuteste.
Dijjieh faalenassem åadtjode 14 tjåanghkoeh utnedh , dehtie raejeste maanah reakasuvvieh goske skuvlesne aelkieh. Healsoejarngesne dov maanam goerehte , faalenassem åådtje maanaleaksoeprogrammen bïjre jïh ovmessie bïevnesh åådtje ovmessie teemaj bïjre.
Datne maahtah gaskesadtemem jallh dåastovem mïnnemem healsoejarngesne åadtjodh jeatjah gaavnedimmiej mænngan. Gaskesadtemebïevnesh dov healsoejarngese edtjieh dov tjïelten gaskesæjrosne tjåadtjodh.
Skuvlehealsoedïenesje
Skuvlehealsoedïenesje (skolehelsetjenesten) lea namhtah healsoefaalenasse gaajhkide learoehkidie maanadaltesisnie, noeredaltesisnie jïh jåarhkeskuvlesne.
Skuvlehealsoedïenesje faala vihties healsoesoptsestimmieh, healsoegoerehtimmieh jïh vaksinasjovnem. Datne aaj maahtah bïeljelidh jis daerpies.
Healsoestasjovne noeride
Healsoestasjovne noeride (Helsestasjon for ungdom (HFU)) lea namhtah dutnjien gie gaskem 12 jïh 20 jaepien båeries. Jienebh healsoestasjovnh faalenassem utnieh goske 25 jaepien båeries sjïdth.
HFU:esne maahtah viehkiem jïh raeriem åadtjodh healsoeskïemtjesåjhteristie, dåaktaristie jïh mejtie tsegkietneste jïh psykolåågeste.
HFU:esne maahtah soptsestidh aamhtesi bïjre goh somatiske, seksuelle jïh psykiske healsoe. Maahta teestedh jis tjoeleskïemtjelassh åådtje jïh prevensjovnem åadtjodh.
Guktie dam gietskemes healsoestasjovnem gaavnh, vuartesjh dov tjïelten nedtesæjrojde jienebh bïevnesh gaavnedh.
Sjeavodhvoetedïedtem åtna dan åvteste hoksebarkijh eah maehtieh bïevnesh dov bïjre mubpiejgujmie juekedh.
Jis nuerebe 12 jaepien båeries dah healsoeskïemtjesåjhterh gellien aejkien tjuerieh eejhtegidie jiehtedh datne leah skuvlehealsoesåjhterinie orreme jïh man bïjre soptsestamme.
Gosse 12 jïh 16 jaepiej gaskem maahtah gihtjedh eah eejhtegh åadtjoeh daejredh gaajhkem maam dijjieh saarnoehtamme. Mohte jis maam akt itjmies dellie hoksebarkijh maehtieh læjhkan eejhtegidie dan bïjre bievnedh.
Gosse 16 jaepien båeries sjïdth, dellie datne nænnosth jis dov eejhtegh åadtjoeh daejredh man bïjre hoksebarkijigujmie soptsestalledh. Eah bïevnesh dov bïjre juakasovvh dejtie dov eejhtegidie jis datne ih leah dam jååhkesjamme. Gosse edtja dagkeres luhpiem vedtedh dellie ektieluhpiem gohtje.
Såemies aejkien hoksebarkijh tjuerieh dov eejhtegidie bïevnesh vedtedh jis datne leah båarasåbpoe goh 16 jaepien båeries. Naemhtie lea dej veajkoej gosse lea daerpies bïevnesh åadtjodh jis dov eejhtegh edtjieh buektiehtidh eejhtegi dïedtem illedh.
Muvhtene hoksebarkijh tjuerieh bïevnesh dov bïjre vedtedh vijrebe, vuesiehtimmien gaavhtan maanavaarjelæmman jallh polijsese. Dïhte maahta naemhtie årrodh datne vaahresne jïjtjemdh jallh jeatjabidie irhkedh, jallh jis tjïelkelaakan vuajna ih gåetesne tråjjedh.
Noerh mah 13 jaepien båeries maehtieh HelseNorge-appese tjaangedh viehkine MinID. Daesnie datne lïhkemes noeri Healsoestasjovnem gaavnh jïh gie dov staeriesdåaktere. Såemies tjïeltine maehtieh noerh mah 13 jaepien båeries tæjmoem dængkodh healsoeskïemtjesåjhterisnie skuvlesne. Healsoeskïemtjesåjhtere maahta aaj dæjpeles bïevnesh vedtedh skuvlehealsoedïenesjen jïh sïejhme healsoebïevnesi bïjre.
Gosse datne 12 jaepieh illh, eejhtegh vaenebh bïevnesh åadtjoeh dov healsoen bïjre Helse-Norge:sne.
Dehtie raejeste datne 16 jaepien båeries maahtah HealsoeNorge:se sïjse loggh jïh jearsoes digitaale gaskesem utnedh healsoesåjhterinie. Dellie tjoerh tjaangedh viehkine BankID , Buypass jallh Commfides. Dellie eah dov eejhtegh vielie nuepiem utnieh dov bïevnesh åadtjodh Helsenorge ' sne. Daelie datne maahtah Helsenorge nåhtadidh jïjtje , jallh faamoem vedtedh dov eejhtegidie juktie dah maehtieh jåerhkedh Helsenorge nåhtadidh dov ektine.
Dehtie raejeste datne 16 jaepien båeries maahtah HelseNorge:se sïjse loggh jïh jearsoes digitaale gaskesem utnedh healsoeskïemtjesåjhterinie. Dellie tjoerh tjaangedh viehkine BankID , Buypass jallh Commfides. Dellie eah dov eejhtegh vielie nuepiem utnieh dov bïevnesh åadtjodh Helsenorge:sne. Daelie datne maahtah Helsenorge nåhtadidh jïjtje, jallh faamoem vedtedh dov eejhtegidie juktie dah maehtieh jåerhkedh Helsenorge nåhtadidh dov ektine.
Psykiske healsoe
Psykiske healsoe
Gaajhkesh dovne fysiske jïh psykiske healsoem utnieh. Fysiske jïh psykiske healsoe leah lïhke gårreldihkesne, jïh sinsitniem baajnehtieh.
Fysiske healsoe lea guktie dov kråahpe lea. Psykiske healsoe lea dov åssjaldahki jïh domtesi bïjre, jïh guktie datnine, jeatjebigujmie jïh aarkebiejjien dåemesth.
Hijven psykiske healsoe maahta guarkedh goh datne aarkebiejjiem murredh, ektievoetem jïh mïelem jieliedisnie damth, jïh sïejhme haestemh haalvoeh mah jijhtieh.
Iemie gïerve utnedh
Guktie datne åtnah psykisken bïjre maahta jeatjahtehtedh biejjeste beajjan, jïh tïjjen doekoe. Doh jeanatjommesh sijhtieh dååjredh dïhte psykiske healsoe dan jeerehtse jieleden tjïrrh. Ahte datne psykiske haestemh åtnah muvhten aejkien, ij daarpesjh jiehtedh datne nåake psykiske healsoem åtnah jallh psykiske vaejviem åtnah.
Haestemh aarkebiejjien maehtieh naemhtie årrodh:
- Tjoeperdh / vaejvieh åssjaldahkh
- Hujnesne vuj ov-murreds
- Raessesne jïh stråarkan
- Oktegh damtedh
- Nåake åeredh
Gosse gïerve sjædta maahta viehkine årrodh naan soptsestalledh guktie domth. Jis datne vaejvien bïjre soptsesth, dle daamhtaj dïhte voestes sïlle guktie buerebe sjædta. Daamhtaj maahta nuekie årrodh giejnie soptsestalledh maam damth, goh akte fuelhkesne jallh voelpetjïertesne jallh jeatjah maam datnem jearsoes dorje, guktie barkoevoelpe jallh lohkehtæjja.
Jis dov åssjelh, domtesh jallh dahkoeh guhkiem gïerve sjidtieh voelpigujmie jïh fuelhkine ektine årrodh jallh aath darjodh maam pråvhka aarkebiejjien darjodh jïh vuajnah ih dam jïjtje maehtieh jeatjahtehtedh, byörh viehkiem ohtsedidh.
Muvhtene maehtebe fysiske vuekine reageeredh guktie mijjieh damtebe psykiske, jis åejjieh saejriedieh, tjööjjijste jallh nåekies åeredh guhkiem jallh daamhtajommes goh daamhtaj, edtjh aaj viehkiem ohtsedidh.
Datne daarpesjh psykiske healsoeviehkie?
Datne maahtah viehkiem åadtjodh dov staeriesdåaktaristie, healsoeskïemtjesåjhteristie, hoksestasjovneste jallh dåakterevaeptien luvnie. Jis daarpesje dåaktere maahta datnem saehtedh vuesiehtimmien gaavhtan psykolåågese.
Jïjnjh tjïelth aktem faalenassem utnieh mij lea vueliehkåbpoe, goh varke psykiske healsoeviehkie. Vuartesjh dov tjïelten gåetiesæjrosne juktie bïevnesh åadtjodh faalenassi bïjre dov lïhke.
Datne daarpesjh naakenem soptsestidh daelie?
Jis datne naakenem daarpesjh mejnie maahtah soptsestidh daelie, dle jïjnjh almetjh gååvnesieh mah maehtieh datnem viehkiehtidh.
Jis sïjhth gïerve åssjaldahkh jïh domtesh juekedh, jïh raerieh jïh dåarjoem åadtjodh, maahtah ringkedh:
- Mental Helse sin hjelptelefon: 116 123
- Kirkens SOS: 22 40 00 40
- Alarmtelefonen for barn og unge: 116 111
- Kors på halsen (Røde Kors)
Datne maahtah aaj chattedh sidetmedord.no jallh soschat.no.
Dah telefovnh jïh chatth lea ræhpas abpe dygnem, jïh datne maahtah nommehts årrodh.
Jis akutte viehkiem daarpesjh, ringkh dåakterevaeptiem 116 117 jallh neavroenummere 113.
Maam datne maahtah darjodh jis dov leah aemielueseme-åssjelh
Jienebh jieliedisnie aemielueseme-åssjaldahkh dååjrehtieh. Dah fåantoeh daamtaj gellielaaketje. Aemielueseme-åssjelh maehtieh jieledevuekien fåantoej gaavhtan båetedh, vuesiehtimmien gaavhtan ektiejieledevuekie orriji, ovvaantoeh, skïemtjelassh, haestemh barkosne, ekonomeles tsagkesh, psykisken dåeriesmoerh jallh psykisken vaejvieh, vuesiehtimmien gaavhtan depresjovne.
Maahta gïerve årrodh jeatjebigujmie soptsestidh aemielueseme-åssjeli bïjre. Maahta damtedh gaajhke vååjnoe tjïrkes, jïh ij naan raerie gååvnesh guktie maahta dam jeatjahtehtedh.
Jis ussjedh jielede ij vielie guhkiem ryöhkh, vedtieh nuepiem almetjasse viehkiehtidh guarkedh guktie lea. Soptsesth naakeninie datne leajhtadihks, goh fuelhkie, voelpe, staeriesdåaktere, healsoeskïemtjesåjhtere, lohkehtæjja, imam jallh hearra. Jis sïjhth naakenem soptsestidh nommehts, maahtah viehkietelefovnem jallh chattedïenesjem gaskesadtedh. Soptsesth giejnie datne maahtah viehkiem åadtjodh raerieh gaavnedh. Dïhte voestes sïlle gosse gaavnedh mij lea gïerve.
Ringkh 112 jis åssjalommesh dan tjarke dååjroeh jïh vaahrine sjïdth dov jielemem skaaroehtidh jallh jielemem vaeltedh. Gosse datne rïngkh datne åadtjoeh akute-viehkiem, jïh dah gïeh datnine soptsesth edtjieh datnem viehkiehtidh guhkiebasse.
Maam maahtah darjodh jis veanhta naaken aemielueseme åssjelh åtna?
Jis gïem akt damth gie vïenhth maahta aemielueseme åssjaldahkh utnedh, dellie vihkeles datne doesth pryjjedh jïh aelkieh dan bïjre soptsestidh.
Maahta geerve årrodh gihtjedh mejtie ussjedeminie aemieluesemen åssjeli bïjre. Jïjnjh almetjh bælla jis gihtjieh mejtie åssjelh aemieluesemen bïjre, dellie dïhte maahta jieniedidh vaahram aemielueseme. Ij leah gujht numhtie. Ij gååvnesh maam akt mij maahta vååjnedh goh vaahreles soptsestidh aemieluesemen bïjre, jallh maahta aemieluesemem åssjelidie veaksahkåbpoe darjodh.
Jis naaken soptseste dah åssjelh utnieh aemieluesemen bïjre, tjoerh dam itjmieslaakan vaeltedh. Goltelidh lea dïhte vihkielommes darjome maam datne maahtah darjodh. Baajh almetjem åadtjodh sov åssjalommesidie datnine juekedh jïh ih daarpesjh dan jïjnjem jiehtedh.
Jis aemielueseme åssjelh åtna daamhtaj oktegh domtoe jïh destie maahta håjnoes damtedh. Dan åvteste vihkeles ih doemesjh, bene vissjelesvoetem, hoksem jïh dåarjoem vuesiehtidh.
Aktene neavrosne tjåadtjodh maahta joekoen fryöjstehke årrodh. Maahta hijven viehkine årrodh dutnjien gie åssjelh åtna aemieluesemen bïjre, jis datne govlehth jïh vuesiehtimmien gaavhtan faalah satnem staeriesdåaktarasse, dåakterevaaptan jallh jeatjah hoksevedtiejasse dåeriedidh. Datne maahtah dåakterem jallh jïjtse staeriesdåakterem bïeljelidh jih raeriem jïh bïhkedimmiem åadtjodh jis jueriedisnie.
Ringkh 113 jis datne jueriedisnie jis akute vaahra gååvnese.
Datne åelieh?
Gosse akte fuelhkesne itjmieslaakan jallh guhkiem skiemtjie, dle gaajhke dutnjan goh åelie, mij viehkie dïhte åådtje. Mohte vihkeles aaj guktie datnine goh åelie. Vihkeles raerieh jïh dåarjoem ohtsedidh åvteli dåeriesmoerh fer stoerre sjidtieh.
Åelieh
Jis dov lea sjïere löövles hokselaavenjassh maahtah datne åeline reaktam utnedh viehkie barkosne jallh jeatjah dåarjoe.
Datne maahtah dah dåarjoeh tjïelteste åadtjodh:
- Lïerehtimmie jïh bïhkedimmie
- Viehkie barkosne
- Beetnehdåarjoe hoksebarkoen åvteste(omsorgsstønad)
Dov lea sjïere reaktam åtnah viehkie barkosne jis datne:
- eejhtege maanine sjïere daerpiesvoetine
- paarrebielie jallh guejmie almetjasse stoerre hokse daerpiesvoetine
Vuesiehtimmieh tsiehkide gusnie datne maahtah dåarjoem åadtjodh:
- hoksebarkoem åtnah gellie tæjmoeh askesne
- hoksebarkoe joekoen fysiske jallh psykiske löövles
- hoksebarkoe sæjhta jiehtedh datne tjoerh fahkes jallh daamhtaj jïjjen tjuedtjielidh
Jis datne dåarjoem daarpesjh maahtah dov tjïeltem ohtsedh. Dovne datne gie hoksem åadtjoeh jïh vedtieh maahtah syökedh. Gaavnh bïevnesh guktie maahtah syökedh tjïelten gåetiesæjrosne jallh gaskesadth tjïeltem.
Helsenorge:sne maahtah dïenesjidie nuhtjedh jeatjaj åvteste, vuesiehtimmien gaavhtan dejtie viehkiehtidh dej healsoedaata bijjieguvviem vedtedh.
Dah gïeh datne maahtah representeeredh maehtieh årrodh:
- almetjh gïeh leah dutnjien luhpiedimmiem vadteme Helsenorge:n tjïrrh jallh paehperegoerine
- dov maana nuelelen 16 jaepieh, giej åvteste datne eejhtegedïedtem åtnah
- almetjh gïeh eah leah jååhkesjamme, mej åvteste datne leah luhpiem åådtjeme dahkoeh darjodh
Saaht gie datne leah tjirkijinie Helsenorge:sne, ih gossege sïjhth vielie åadtjodh enn dah jïjtje åadtjoeh. Ih maehtieh luhpiedimmiem åadtjodh naan dïenesjidie mejtie eah utnieh, jallh eah leah dam luhpiedamme.
Tjoerh bijjelen 16 jaepieh årrodh jis sïjhth luhpiem mubpijste vedtedh (fullmakt) dïenesjh Helsenorge:sne nåhtadidh dov åvteste. Tjoeverh bijjelen 18 jaepien båeries årrodh jis luhpiedimmiem maahtah åadtjodh.
Dovne datne gie luhpiem vadteme jïh dïhte gie luhpiem dååste maehtieh dam gåess akt orrijidh.
Jis maam akt faahketji deahpede lea jearsoes daejredh dah gïeh datne sïjhth åadtjoeh bïevnesh dov bïjre.
Desnie dov gaskesadtemebïevnesh Helsenorgesne maahtah loggedh sïjse jïh dov åelieh registreeredh jïh beavnah guktie maehtieh dejtie gaskesadtedh.
Naemhtie healsoedïenesje Nöörjesne jåhta
Naemhtie lea healsoedïenesje Nöörjesne tseegkeme
Primærehealsoedïenesje (primærhelsetjenesten) lea dïhte gie voestes mïnnh jis skeamtjoeh jallh jeatjah healsoeviehkiem daarpesjh. Daamhtaj lea dov staeriesdåaktere, dåakterevaeptie jallh healsoestasjovne.
Dov tjïelte dïedtem åtna daejtie healsoedïenesjidie dutnjien faalehtidh. Dan gaavhtan aaj primærehoksem daamhtaj gohtje tjïelten healsoe- jïh hoksedïenesje.
Tjïelten healsoe- jïh hoksedïenesje lea:
- staeriesdåaktere
- healsoestasjovne
- dåakterevaeptie
- skïemtjegåetie
- hïejmeskiemtjiehokse
- ruvsefaalaldahke
- fysioterapeute
- ergoterapeute
- logopede
- kiropraktore
- tjarresjarnge
- baeniedåaktere
Jis datne daarpesjh jienebh goerehtimmieh jallh båehtjierdimmieh, dle dov staeriesdåaktere jallh tjïeltehealsoedïenesje datnem seedtie sjïerehealsoedïenesjasse (spesialisthelsetjenesten). Maahtah vuesiehtimmien gaavhtan saehtemem åadtjodh skïemtjegåatan jallh naan dåakterespesialiste sov jïjtse dåakteregåetesne, gynekologe jallh tjelmiedåaktere.
Spesialistehealsoedïenesje lea joekedamme njieljie regijovnine Nöörjesne:
- Helse Midt
- Helse Nord / Noerhte
- Helse Sør-Øst
- Helse Vest
Spesialistehealsoedïenesjh leah:
- skïemtjegåetie
- poliklinihkh jïh båehtjierdimmiejarngh, gusnie datne hoksem åadtjoeh bielelen desnie årrodh
- dåakterespesialisth (aaj gohtjeme latjkoespesialiste) gïeh jåarhkeööhpehtimmiem utnieh sjïere medisijneles suerkesne
- laboratorijume- jïh röntgenejarngh
- lïerehtimmie- jïh rehabiliteeremejarngh
- psykiske skïemtjegåetieh
- hoksejarngh geeruvevoeteåtnose
Dov lea reakta laejhtedh jis ih madtjeles båehtjierdimmine jallh dïenesjigujmie datne leah åådtjeme, jallh jis idtji luhpiem åadtjoeh maam ohtsedamme. Åelie maahta aaj laejhtedh.
Båehtjierdimmiem, nænnoestimmiem jallh sjæjsjalimmiem laejhtedh
Maahtah laejhtedh jis vuesiehtimmien gaavhtan dåaktere, skïemtjegåetie, hïejmeskïemtjesåjhtere jallh jeatjah lea datnem nåake jallh ovrïektemeslaakan gïetedamme.
Datne maahtah aaj laejhtedh jis datne ih aktem sjæjsjalimmiem seamedh, goh ij gïetedimmiem dåhkasjadth jallh jis saehteme fååtese.
Datne klååkemem seedth dåakterekontovrese, skïemtjegåatan jallh båehtjierdimmiesæjjan mïsse datne sïjhth laejhtedh. Jis idie gaavnh aktem raeriestimmiem dellie laejhteme automateles seedtesåvva Staatehaaltoje.
Laejhtedh mistebåehtjierdimmiem jïh skaarah
Jis maam akt heannadamme maam datne mïelh lea fïejle gïetedimmesne jallh hoksesne maam datne åådtjeme maahtah datne Staatehaaltoje birredh dam goerehtidh.
Vuesiehtimmien gaavhtan jis datne mïelh datne:
- båajhtode båehtjierdimmiem åådtjeme
- båajhtode daalhkesh jallh dosem åådtjeme, jallh itjmies daalhkesijstie sjïdtih
- ij hoksem fuakah maam åådtjeme
Jis datne skaaram åådtjeme maam båajhtode healsoedïenesjistie maahtah goerpemaaksoem ohtsedh. Datne maahtah maaksoem ohtsedh jis skaara joekoen stoerre jïh ihkuve, jallh stoerre beetnehvaahram sjïdteme. Dellie datne ohtsedh Norsk pasientskadeerstatning (NPE).
Laejhtedh hoksem ålkoelaantesne
Datne maahtah ajve ohtsedh jis datne hoksem ålkoelaantesne åådtjeme latjkoen tjïrrh nöörjen healsoedïenesjen jïh hoksejarngen gaskem. Vuesiehtimmien gaavhtan datne hoksem åadtjoeh ålkoelaantesne vuertemelæstoegarantijen gaavhtan, jallh ih vaenie maahtoem Nöörjesne.
Jis datne lea hoksem åådtjeme jeatjah laantesne jïjtje initiatijvine, ih maehtieh laejhtedh jallh ohtsedh goerpemaaksoem Nöörjesne.
Baeniebåehtjierdimmiem laejhtedh
Datne maahtah baeniebåehtjierdimmiem laejhtedh jis vïenhth dïhte nåake. Gihtjh baeniehealsoekontovrem gosse datne edtjh laejhtemem seedtedh.
Åelieh
Datne goh åelie maahtah laejhtedh jis ij dov reaktah ååktedh. Maahtah aaj voelpide jallh fuelhkien åvteste laejhtedh, jis ij maehtieh jïjtje laejhtedh. Sïejhme datne tjoerh luhpiedimmiem utnedh jis sïjhth naan eatjaj gaavhtan laejhtedh.
Datne daarpesjh viehkiem dov laejhtieminie?
Datne maahtah pasient- og brukerombudet bieljelidh jis datne jueriedisnie mejtie edtjh laejhtedh. Dah vaestiedieh mah reaktah datne åtnah, jïh datne åadtjoeh raerieh guktie datne byörh darjodh. Dah aaj maehtieh datnem viehkiehtidh laejhtemem tjaeledh.