Ma u baahan tahay daryeel caafimaad?
Halkee laga heli karaa caawimo
Ihaddii shil dhaco, jirro halis ah ama dhacdooyin kale oo halis ah, wac lambarka degdegga ah ee caafimaadka 113. Waa inaad ku hadashaa luuqada norweji ama Ingiriisi marka aad wacayso adeegyada degdega ah.
Waa wax caadi ah in la dareemo ka walaacsanaanta wacitaanka adeegyada degdegga ah haddii aysan jirin wax laga walwalo, laakiin Way fiicantahay in la sameeyo hal wicitaan oo dheeri ah intii aad samayn lahayd mid aad u yar.
La xidhiidh adeegga caafimaadka degdega ah (legevakt) haddii aad u baahan tahay daryeel degdeg ah marka GP-gaagu aanu la heli karin. Adeegga caafimaadka degdega ah wuxuu furan yahay habeen iyo maalin.
Haddii aad u baahan tahay caawimo saacadaha shaqada, la xidhiidh GP-gaaga marka hore.
Nambarka taleefanka ee adeegyada caafimaadka degdega ah ee Norway waa (+47) 116 117. Haddii aad wacdo lambarkan, waxaa laguu gudbin doonaa adeegga caafimaadka degdega ah ee kuugu dhow.
Dhakhtarkaaga ama GP-gaaga (fastlege) ayaa caadiyan ah qofka ugu horreeya ee la xiriira wixii dhibaato caafimaad ah.
Qof kasta oo ka diiwaangashan diiwaanka dadweynaha deggaan ahaan hoose imaada dowladda hoose ee Norway wuxuu xaq u leeyahay GP-giisa. Dadka haysta nambarka “D” xaq uma laha GP-ga, marka laga reebo dhawr.
Carruurtaadu waxay xaq u leeyihiin inay helaan GP la mid ah kaaga ilaa ay ka gaarayaan 16 jir.
Waa inaad bixisaa kharashka isticmaalaha (egenandel) si aad ballan ula yeelato GP-gaaga. Qaddarku way kala duwan tahay iyadoo ku xidhan nooca adeegga uu dhakhtarkaagu bixiyo, laakiin inta badan waxay u dhaxaysaa 150 iyo 375 NOK.
Haddii aad u baahan tahay inaad hesho GP-gaaga ama aad rabto inaad beddesho GP-gaaga, waxaad tan ku samayn kartaa adeegga beddelka GP-yada halkan Helsenorge.
Muxuu GP-gaaga kaa caawin karaa?
Waxaad u booqan kartaa GP-gaaga inta badan xanuunada jidhka iyo kuwa maskaxda. GP-kaaga guud ayaa qiimeyn doona xaaladdaada wuxuuna kaa caawin karaa dhibaatadaada haddii loo baahdo. GP-gaagu waxa kale oo uu samayn karaa baadhitaano fudud, kuu qori kara daawo, oo ku siin kara warqad fasax xanuun (sykemelding) haddii aad aad uga xanuunsato inaad shaqeyso.
Haddii loo baahdo, GP-gaagu waxa laga yaabaa inuu kuu gudbiyo dhaqtar takhasus leh, sida dhaqtarka cilmi-nafsiga yaqaan, ama baadhitaano khaas ah ama daawaynta Isbitaalka.
GP-yo badan ayaa adeegyo ka bixiya Helsenorge. Gali si aad u hesho macluumaadka xiriirka GP-gaaga oo arag adeegyada dhijitaalka ah ee GP-gaagu ku bixiyo Helsenorge.
Qof kasta oo ka shaqeeya daryeelka caafimaadka Norway waxaa saaran waajib sir qarin ah. Tani waxay ka dhigan tahay in macluumaadkaaga gaarka ah kaliya lala wadaagi karo xirfadlayaasha daryeelka caafimaadka kuwaas oo ah kugu daawaynaya ama ku daaweyn doona.
Uma baahnid inaad ka cabsato inaad shaaciso macluumaadka u siido xirfadlaha daryeelka caafimaadka. Inta ay macluumaadka badan hayaan, way u fududaan doontaa inay ku caawiyaan.
Xaaladaha qofka noloshiisa iyo caafimaadkiisa laga yaabo inay halis ku jirto, shaqaalaha daryeelka caafimaadka waxaa loo oggol yahay inay jabiyaan waajibaadkooda sirta ah.
Waxaad ku heli doontaa macluumaadka ku saabsan caafimaadkaaga, xanuunakaaga, iyo daawayntaada oo ku qoran luqad aad fahmi karto. Haddi ay kugu adagtahay in aad fahanto ama aad ku hadasho luuqada Norway, waxaad xaq u leedahay turjubaan luqadda aad door bidayso.
Akhriso wax badan oo ku saabsan turjumaanada adeegyada daryeelka caafimaadka.
Ma waxaad u socotaa isbitaalka ama inaad aragto dhakhtar takhasus leh?
Daaweynta Isbitaalka ama dhakhtarka takhasuska leh
Haddii aad u baahan tahay baaritaan ama daaweyn uusan GP-gaagu ku siin karin, waxaad u baahan doontaa gudbin. Gudbintu waa nooc ka mid ah xaqiijinta GP-gaaga oo sheegaya inaad u baahan tahay in si fiican lagugu baaro Isbitaalka ama dhakhtar takhasus leh (spesialist).
Dhakhaatiirta cilmi-nafsiga, dhakhaatiirta ilkaha, dhakhaatiirta indhaha, daaweeyayaasha gacanta, iyo duugitaanka waxay sidoo kale u gudbin karaan bukaannada qiimeynta iyo daawaynta khabiiro ku takhasusay goobtooda. Umulisooyinku waxay u diri karaan bukaanada baaritaanada shaybaarka.
Isbitaalka ama khabiirka takhasuska helaya gudbinta waa inay qiimeeyaan inaad xaq u leedahay baadhitaan ama daaweyn 10 maalmood gudahood. Uma baahnid gudbin xaaladaha degdega ah.
Haddii laguu sheego inaad xaq u leedahay daawaynta, waa inaad sugtaa ilaa aad ballan ka helayso. Waxay qaadan kartaa meel kasta dhawr maalmood ilaa dhawr bilood ka hor inta aanad ballan u helin baadhitaan ama daaweyn.
Haddii la go'aamiyay inaad xaq u leedahay inaad daryeel ka hesho adeegyada daryeelka caafimaadka ee takhasuska leh (spesialisthelsetjenesten), waxaad xaq u leedahay inaad doorato meesha aad rabto inaad ka hesho daryeelkan.
Waxaad kala dooran kartaa rugta daryeelka caafimaadka dadweynaha ama rugta daryeelka caafimaadka gaarka ah oo heshiis la leh waaxda dadweynaha.
Waxa kale oo aad dooran kartaa in aad ka hesho dhammaan ama qayb ka mid ah daawayntaada xarunta daryeelka caafimaadka oo ku taal meel kale. Tusaale ahaan, waxaa laga yaabaa in lagugu qiimeeyo hal meel, lagugu qalo meel labaad, oo aad baxnaanin ku hesho meel saddexaad.
Kala hadal GP-gaaga ama taleefoonka Veiledning Helsenorge 23 32 70 00 haddii aad u baahan tahay hagitaan ama talo ku saabsan doorashada goobta daawaynta.
Beddelidda goobta daawaynta
Waxaad u bedelan kartaa meel kale daawayntaada inta aad ku jirto liiska sugitaanka. Xaaladdan oo kale, waa inaad la xiriirtaa meesha aad ka sugeyso daaweynta iyo liiska sugitaanka, oo aad codsato in gudbinta loo diro goobta daaweynta ee aad dooratay.
Waxaad xaq u leedahay inaad go'aansato nooca daawaynta lagu siinayo. Tan waxa loo yaqaan go'aan-qaadasho la wadaago (samvalg), halkaas oo aad go'aamo ku saabsan daryeelkaaga si wadajir ah ula gaartaan xirfadlaha daryeelka caafimaadka.
Markaad ka qaybqaadato habka go'aan qaadashada, waxaad heli doontaa macluumaad ku saabsan faa'iidooyinka iyo khasaarooyinka ikhtiyaarrada kala duwan ee daaweynta iyo baaritaanada. Waad is barbar dhigi kartaa oo waad qiimayn kartaa kuwaas adiga oo ku salaynaya waxa aad dareemayso in ay muhiim kuu yihiin. Xirfadlayaasha daryeelka caafimaadka ayaa kaa caawin doona habkan.
Waxa kale oo aad dooran kartaa in aad uga tagto go'aankan xirfadlayaasha daryeelka caafimaadka ama xubna ka tirsan qoyska.
Lacag bixinta daryeelka caafimaadka
Waa maxay lacagta daryeelka caafimaadku?
Qof weyn ahaan, waa inaad bixisaa qaddar go'an (egenandel) markaad caawimo ka hesho adeegyada caafimaadka dadweynaha.
Dhakhaatiir badan, sida dhakhaartiirta jimicsiga iyo cilmu-nafsiga, ayaa heshiis la leh qaybta dadweynaha. Taas macneheedu waxa weeyo in aad bixiso khidmad isticmaalaha, inta soo hadhayna ay buuxiyaan qaybta dawladda. Horudhac u weydii bixiyaha xanaanada caafimaadkaaga wax ku saabsan lacag bixinta iyo kharashyada.
Daryeelka bukaan-jiifka ee Isbitaalku waa bilaash. Si kastaba ha ahaatee, haddii aad tahay bukaan ku jira isbitaalka rugta caafimaadka (poliklinikk), waa inaad bixisaa kharashka isticmaalaha.Ka-dhaafitaanka kaarka
Markaad bixiso wax ka badan NOK 3040 kharashka isticmaalaha inta lagu guda jiro 2023, waxaad heli doontaa kaarka ka-dhaafitaanka (frikort). Marka aad haysato kaarka ka-dhaafitaanka, maahan inaad bixiso khidmadaha isticmaalaha inta ka harsan jadwalka sanadka.
Kaarka ka-dhaafitaanka waxaa laga heli karaa “Frikort og egenandeler” ee Helsenorge. Waxa sidoo kale ka soo qaadi kartaa sawirka kaadhkaaga dhaafitaanka ee dhijitaalka ah ama daabac warqadda go'aanka.Haddii aadan awoodin inaad bixiso kharashka isticmaalaha, waxaad wali heli doontaa caawimo.
Haddii aad ka hesho daawaynta adeegyada daryeelka caafimaadka ee gaarka ah oo aan heshiis la lahayn waaxda dawladda, waa inaad adigu iska bixisaa dhammaan khidmadaha.
Horay u sii hubi si aad u ogaato hadii adeega daryeelka caafimaadka ee aad door bidayso uu bixiyo adeegyo dadweyne iyo in kale.
Lacag bixinta daawaynta ilkaha
Dadka waaweyn ee da'doodu ka weyn tahay 18 sano waa in ay iyagu iska bixiyaan kharashka daawaynta ilkaha. Waxaa jira waxyaabo ka reeban, sida cudurrada ilkaha qaarkood. Weydii dhakhtarka ilkahaaga haddii aad xaq u leedahay in lagugu soo celiyo qayb ka mid ah daawayntaada.
Haddii aad u dhexeyso 19 iyo 24 sano inta lagu jiro sanadka aad u baahan tahay daawaynta, waxaad xaq u yeelan kartaa daawaynta ilkaha oo ka raqiisan adeegyada caafimaadka ilkaha dadweynaha.
Waxa aad heli kartaa taageero dhaqaale marka aad u safrayso ama ka imanayso goobta lagu daawaynayo oo ay buuxiyaan qaybta dowlada. Guud ahaan, waxaad heli doontaa taageero maaliyadeed safarkaaga bukaanka oo leh qadar go'an kiiloomitir (qiimaha caadiga ah), iyadoon loo eegin gaadiidka. Waxaad codsan kartaa taageero dhaqaale ka dib marka safarkaaga la dhammeeyo. Waxaad si dijital ah uga codsan kartaa Helsenorge ama isticmaal foom codsi ah oo warqad ah.
Haddii, sababaha caafimaadkaaga ama gaadiidka awgeed, aadan adigu isku abaabuli karin safarkaaga, waxaad xaq u yeelan kartaa safarka bukaanka ee loo baahan yahay (rekvirert reise). Pasientreiser ("safarka bukaan-socodka") ayaa kadib qabanqaabin doona safarkaaga oo kuu doori doona habka gaadiidka. Waxaad filan doontaa xoogaa waqti sugitaan ah, markii ay suurtagal noqoto, bukaanno dhowr ah ayaa wada safri doona.
Waxaad la xidhiidhi kartaa Pasientreiser adiga oo wacaya 05515 si aad u codsato taageerada dhaqaale ama haddii aad hayso su'aalo ku saabsan safarkaaga bukaanka
Qorshaha Caymiska Qaranka (Folketrygden) waa qayb muhiim ah oo ka mid ah daryeelka bulshada Norway waxayna ujeedadeedu tahay inay hubiso badbaadada dhaqaale ee dadka deggan ee ku nool xaalado nololeedka kala duwan. Nidaamku wuxuu bixiyaa taageero dhaqaale haddii ay dhacdo xanuuno, naafonimo, uur iyo dhalmo, shaqo la'aan, gabow, dhimasho iyo waayida bixiyaha dakhliga.
Norway, sida caadiga ah waxaad si toos ah xubin uga noqon doontaa Qorshaha Caymiska Qaranka ee xubnaha wadanka u dhashay markaad halkan degto oo aad bixiso cashuurta dalka. Si aad xubin uga noqoto, waa inaad qorsheysaa inaad Norway joogto ugu yaraan 12 bilood.
Waxaa laga yaabaa inaad lumiso xubinnimadaada Qorshaha Caymiska Qaranka ka mid noqoshada dadka u dhashay wadanka haddii aad Norway ka guurto, sidoo kale muddo gaaban. Waa muhiim inaad barato sharciyada haddii aad qorsheyneyso inaad dibadda joogtid muddo dheer.
Shaqo iyo xanuun
Norway, waxaan leenahay dhowr qorsheyaal taageero oo kala duwan kuwaas oo hubin doona dakhliga haddii aadan shaqayn karin sababo la xiriiro xanuun ama dhaawac dartiis.
Waxa kale oo aad heli kartaa taageero haddii aad u baahan tahay daryeel, aad haysato kharashyo caafimaad oo dheeraad ah, ama haddii aad u baahan tahay qalab gargaar iyo qalabayn.
Sida saxda ah waxaad xaqa u leedahay waxay ku xirnaan doontaa xaaladaada. Waxaad ka heli kartaa macluumaad dheeraad ah oo ku saabsan taageerada maaliyadeed ee khuseeya xaaladdaada, ee bogga NAV: Helse og sykdom (nav.no).
Uurka, ka hortagga uurka iyo soo rididda
Uur ma leedahay?
Dhammaan adeegyada daryeelka caafimaadka eehaweenka uurka leh iyo haweenka umusha waa bilaash. Dhalmada Isbitaalka sidoo kale waa bilaash.
La xidhiidh rugta caafimaadka dadwaynaha ee deegaankaaga (helsestasjon) ama GP-ga si loola socdo inta aad uurka leedahay marka aad ogaato inaad uur leedahay.
Xilliga uurka, waxaa lagu siin doonaa sagaal balamo. Kuwaas waxaa ka mid ah ogaanshaha dhalmada ka hor oo leh baaris hore inta u dhaxaysa toddobaadyada 11 iyo 13 (+ 6 maalmood), iyo sidoo kale baaritaan inta u dhaxaysa toddobaadyada 17 iyo 19.
Kadib markaad umusho, adiga iyo ilmahaaga ayaa la idin kula socon doonaa xarunta caafimaadka dadwaynaha ee deegaankaaga.
Kala hadal dhakhtarka ama umulisada cidda lala xiriiro, sida loo sameeyo iyo meesha aad aadi karto marka fooshu bilaabato. Had iyo jeer wac q
Muqaalo ku saabsan uurka, dhalmada, iyo xilliga dhalmada kadib
Daawo muuqaalada ku saabsan macluumaadka uurka, dhalashada iyo xilliga dhalmada ka dib.
Cuntada dhallaanka iyo naas nuujinta
Marka ilmahaagu dhasho, waxaa laga yaabaa inaad qabto su'aalo badan oo ku saabsan cuntada iyo cuntada ilmahaaga. Miyaad qabtaa su'aalo ku saabsan naasnuujinta, caanaha dhallaanka ama cuntooyinka adag? Halkan waxa aad ka heli doontaa muuqaalo ku siinaya talo iyo tusaale.
aybta dhalmada si aad ula socodsiiso marka ay fooshu socoto. Nambarka teleefoonka ee qaybta dhalmada waxaa laga heli karaa bogga Isbitaalka.
Kahortagga uur qaadidda iyo ilmo iska soo rididda
Kondhomku waa nooca kaliya ee ka hortagga uurka ee ka ilaaliya cudurrada galmada lagu kala qaado iyo uurka labadaba. Halkan waxaad ka dalban kartaa kondhomyada bilaashka ah.
Dadka ka yar 22 sano waxay heli karaan taageero maaliyadeed si ay u daboolaan dhammaan ama qayb ka mid ah kharashka ka hortagga uurka.
Markaad go'aansato ka hortagga uur qaadida kugu habboon, waa inaad tixgelisaa:
- sida uu ka hortagga uurka u shaqeeyo
- sida ay u tahay ammaan
- maxaa ku kacaya kharash ahaan
- inta ay shaqayn doonto
- waa maxay wax yeeladeeda
Waxaad go'aansan kartaa hadii aad rabto inaad ilmo iska soo riddid ilaa toddobaadka lambarka 12 ee uurkaaga. Tirada toddobaadka waxaa la tiriyaa laga bilaabo maalinta ugu horreysa ee caadadaada ugu dambeysa.
Ilmo soo rididda waa lacag la'aan dhammaan dadka deggan Norway.
Hababka ilmo iska soo rididda
Waxaa jira laba hab oo lagu kala dooran karo joojinta uurka: qalliin ama ilmo iska soo rididda caafimaadka.
Ma u baahan tahay talo iyo tusaale?
Way adkaan kartaa in la go'aamiyo in aad uur leedahay iyo in kale. Haddii aad u baahan tahay qof aad la hadasho, waxaad wici kartaa Amathea, kaas oo ah adeeg hagitaan bilaash ah oo dawladdu ay taageerto.
Carruurta iyo dhalinyarada
Daryeelka caafimaadka carruurta iyo dhallinyarada
Carruurta da'doodu ka yar tahay 16 jir maaha inay bixiyaan kharashka adeegyada daryeelka caafimaadka qaybta dadweynaha.
Carruurta iyo dhalinyarada da'doodu ka yar tahay 18 sano waxay xaq u leeyihiin daawaynta ilkaha oo lacag la'aan ah xarumaha caafimaadka ilkaha ee dadweynaha. Waxa ka reeban waa lafaha ilkaha (orthodontics).
Shakhsiyaadka kale waxa kale oo laga yaabaa inay helaan daawaynta ilkaha oo bilaash ah ama raqiis ah, tusaale ahaan, dhalinyaro gaar ah oo ka wayn da'da 18.
Xarumaha caafimaadka dadweynaha ee carruurta 0-5 sano jirka ah
Xarumaha caafimaadka dadweynaha ee carruurta da'doodu tahay 0-5 waxay siiyaan adeegyo bilaash ah carruurta iyo waalidiinta degmada ay ku nool yihiin. Xarunta caafimaadka dadweynaha, waxaad ka heli kartaa caawimo iyo talo ay bixiso kalkaalisada caafimaadka, dhakhtarka, iyo daaweeyaha jimicsiga.
Waxa lagu siin doonaa 14 ballamood laga bilaabo wakhtiga ilmahaagu dhasho ilaa uu ilmuhu bilaabayo dugsiga. Xarunta caafimaadka dadweynaha, cunugaada waxaa lagu siin doonaa baaritaanno, waxaana lagu siin doonaa tallaalo iyada oo loo marayo Barnaamijka Tallaalka Carruurnimada, iyo sidoo kale macluumaad ku saabsan mowduucyo kala duwan.
Waxaad la xidhiidhi kartaa ama aad booqan kartaa xarunta caafimaadka dadweynaha wakhti kasta, sidoo kale wakhti ka baxsan jadwalka ballamaha. Macluumaadyada xiriirka ee xarunta caafimaadka dadweynaha waa in lagu qoraa bogga dowlada hoose.
Adeegyada caafimaadka dugsiga
Adeegyada caafimaadka dugsigu (skolehelsetjenesten) waa lacag la'aan dhammaan ardayda dhigata dugsiga hoose, dugsiga dhexe, iyo dugsiga sare.
Adeegyada caafimaadka dugsigu waxay bixiyaan baaritaanno caafimaad oo joogto ah, baaritaanno caafimaad iyo tallaalo. Waxaad sidoo kale la xiriiri kartaa iyaga haddii loo baahdo.
Xarunta caafimaadka dadweynaha ee dhalinyarada
Xarumaha caafimaadka dadweynaha ee dhalinyarada (Helsestasjon for ungdom, HFU) waxay bixiyaan adeegyo caafimaad oo bilaash ah oo ay siiyaan dhalinyarada da'doodu u dhaxayso 12 iyo 20 jir. Dhowr xarumood oo caafimaad oo noocaas ah ayaa adeegyo siiya dadka da'doodu tahay 25 jir.
HFU, waxaad ka heli kartaa caawimo iyo talo kalkaalisada caafimaadka ama dhakhtarka, xarumaha qaarna waxay leeyihiin umuliso iyo dhakhtarka cilmi-nafsiga.
HFU, waxaad kaga hadli kartaa mowduucyo ay ka mid yihiin caafimaadka jirka, galmada, iyo caafimaadka maskaxda. Waxaad iska hubin kartaa caabuqyada galmada lagu kala qaado oo waxaad heli kartaa ka-hortag uur.
Si aad u heshid rugta caafimaadka dadweynaha ee kuugu dhow, booqo bogga dowladada hoose si aad u hesho macluumaad dheeraad ah.
Dhammaan shaqaalaha daryeelka caafimaadka waxaa saaran waajibaad sir ah, taas oo macnaheedu yahay inaysan macluumaadka adiga kugu saabsan la wadaagi karin dadka kale.
Haddii aad ka yar tahay da'da 12, kalkaalisada caafimaadka ayaa inta badan laga rabaa inay u sheegto waalidkaa inaad booqatay adeegyada caafimaadka dugsiga oo ay siiso waxaad ka hadashay.
Haddii aad u dhexeyso da'da 12 iyo 16, waxaad weydiisan kartaa shaqaalaha daryeelka caafimaadka inaysan dhammaan macluumaadka la wadaagin waalidkaa. Si kastaba ha ahaatee, haddii ay tani ku lug leedahay arrin halis ah, shaqaalaha daryeelka caafimaadku wali way la wadaagi karaan macluumaadka waalidkaa.
Marka aad gaarto 16, waxaad go'aansan kartaa in waalidkaagu loo sheego waxa aad la wadaagtay shaqaalaha daryeelka caafimaadka. Macluumaadkan looma sheegi doono waalidkaagu ogolaanshahaaga la'aanteed.
Mararka qaarkood, shaqaalaha daryeelka caafimaadku waxay u baahan doonaan inay macluumaadka la wadaagaan waalidkaaga xitaa haddii aad ka weyn tahay da'da 16. Tani waxay khusaysaa xaaladaha ay macluumaadkan oo kale lagama maarmaan u yahay si waalidkaagu u gutaan waajibaadkooda waalidnimo.
Shaqaalaha daryeelka caafimaadka waxaa laga yaabaa in xaaladaha qaarkood ay u sheegaan macluumaadka adiga kugu saabsan dadka kale, sida adeegyada ilaalinta carruurta ama booliiska. Kuwani waxay noqon karaan xaalado oo aad halis ugu jirto inaad naftaada ama dadka kale waxyeelo u geysato, ama haddii aad si cad ula kulanto xaalad adag guriga.
Dhallinyarada da'doodu tahay 13 iyo wixii ka weyn waxay geli karaan abka Helsenorge iyagoo wata MinID. Halkaan waxaad ka heli kartaa xarunta caafimaadka dadweynaha ee kuugu dhow oo aad ka heli kartaa GP-gaaga. Degmooyinka qaarkood, dhalinyarada da'doodu tahay 13 sano waxay jadwalka ballanta ka qabsan karaan kalkaalisada caafimaadka ee dugsiga. Kalkaaliyeyaasha caafimaadku waxay sidoo kale bixin karaan macluumaad wax ku ool ah oo ku saabsan adeegyada caafimaadka dugsiga iyo macluumaadka caafimaadka guud.
Markaad 12 jirsato, waalidkaaga waxa ka yaraan doona helitaanka macluumaadkaaga caafimaad ee Helsenorge.
Laga bilaabo da'da 16, waxaad gali kartaa Helsenorge iyo in la xaqiijiyo xiriirka dhijitaalka ah ee sugan oo lala yeesho kalkaalisada caafimaadka. Markaas waa inaad gasho BankID, Buypass ama Commfides. Waalidiintaada mar dambe ma heli doonaan macluumaadkaaga ku saabsan Helsenorge. Hadda waxaad isticmaali kartaa Helsenorge kaligaa, ama waxaad siin kartaa waalidkaaga oggolaansho ay kula sii wataan isticmaalka Helsenorge.
Caafimaadka dhimirka
Caafimaadka dhimirka
Qof kastaa wuxuu leeyahay caafimaad jireed iyo mid maskaxeed. Caafimaadka jirkaaga iyo caafimaadka dhimirka aad bay is kugu xidhan yihiin midba midka kale saamayn ayuu ku yeelan doonaa.
Caafimaadka jirku waxa uu ku lug leeyahay xaalada jirkaaga. Caafimaadka dhimirku waxa uu ku lug leeyahay fikradahaaga iyo shucuurtaada, sida aad u dareemayso naftaada, iyo sida aad ula dhaqanto cilaaqaadka iyo nolol maalmeedka.
Caafimaadka maskaxda ee wanaagsan waxa lagu tilmaami karaa in aad dareento ku qanacsanaanta nolosha, lahaanshaha dareenka iyo macnaha nolosha, iyo in aad la qabsan karto dhibaatooyinka caadiga ah ee ka dhalan kara.
Wax yaalaha caadi loola halgamo
Sida aad dareemayso maskaxiyan waxaa laga yaabaa inay isbedesho maalinba maalinta ka dambaysa, iyo wakhti ka dib. Dadka intooda badan waxay ogaan doonaan in caafimaadkooda dhimirku uu kala duwan yahay inta ay nool yihiin. Lahaanshaha caqabadaha caafimaadka maskaxda ah marmarka qaarkood macnaheedu maaha inaad leedahay caafimaadka dhimirka oo liita ama inaad qabto cillad maskaxeed.
Caqabadaha caadiga ah ee nolol maalmeedka waxaa ka mid noqon kara:
- walwal aad u daran ama joogto ah
- dareemida niyad jab ama murugo
- dareemida istarees iyo walaac
- dareemida kalinimada
- hurdada oo dhib ku ah.
Marka xaaladuhu adag yihiin, waxay kaa caawin kartaa inaad qof kala hadasho sida aad dareemayso. Ka hadalka dhibaatooyinkaaga inta badan waa talaabada ugu horeysa ee lagu dareemo fiicnaanta. Badanaa, waxaa laga yaabaa inay kugu filan tahay inaad la hadasho qof aad taqaan, sida xubin ka tirsan qoyska ama saaxiib, ama qof kale oo aad ku kalsoon tahay, sida shaqaale aad wada shaqeysaan ama macalin.
Waa inaad caawimo raadsataa haddii fikradahaaga, dareenkaaga ama ficilladaadu ay kugu adkeeyaan in aad wakhti la qaadato asxaabtaada iyo qoyskaaga ama aad samayso waxyaalo aad caadiyan u samayso nolol maalmeedkaaga, iyo haddii aad dareento in aanad adigu awood u lahayn in aad wax ka qabato arrintan.
Mararka qaarkood waxaan jir ahaan uga falcelinaa sida aan dareemeyno nafsiyan, sidaas darteeda waa inaad sidoo kale raadsataa caawimo haddii uu kugu dhaco madax xanuun badan ama calool xanuun, ama haddii ay dhibaato kaa haysato hurdada muddo dheer.
Ma u baahan tahay caawimo caafimaadka dhimirka?
Waxaad caawimaad ka heli kartaa GP-gaaga, kalkaalisada caafimaadka, xarunta caafimaadka dadweynaha ama adeegga caafimaadka degdegga ah. Dhakhtarku wuxuu kuu gudbin karaa cilmi nafsiga haddii loo baahdo.
Degmooyin badan ayaa leh adeegyo heer hoose ah, sida daryeelka caafimaadka dhimirka ee degdega ah. Hubi bogga macluumaadka degmadaada adeegyada ee kuu dhow.
Hadda ma u baahan tahay qof aad la hadasho?
Haddii aad u baahan tahay qof aad hadda la hadasho, waxaa jira goobo badan oo gargaar bixiya.
Haddii aad u baahan tahay inaad la wadaagto fikradaha iyo dareenka adag, ama aad hesho talo iyo taageero, waxaad wici kartaa:
- Mental Helse (Goobta Caafimaadka Dhimirka) khadka caawinta: 116 123
- Kirkens SOS: 22 40 00 40
- Khadka taleefoonka degdega ah ee carruurta iyo dhalinyarada: 116 111
- Kors på halsen (Ururka Laanqayrta Cas)
Waxaa sidoo kale oo aad kala hadli kartaa sidetmedord.no ama soschat.no.
Taleefannadan iyo goobaha lagu sheekeysto waxay furan yihiin saacad walba oo gabi ahaanba waxaad ahaan kartaa qarsoodi.
Haddii aad u baahan tahay gargaar degdeg ah, wac adeegyada caafimaadka degdegga ah 116 117 ama lambarka degdegga ah 113.
Maxaad samayn kartaa haddii aad leedahay fikrado inaad isdisho ah?
Dad badan ayaa la kulma fikrado is-dilid ah inta ay nool yihiin. Sababuhu badanaa way adag yihiin. Waxaa laga yaabaa in fikradaha isdilida ay soo baxaan marka lala xiriiriyo istareeska nolosha, sida dhibaatooyinka xiriirka, isku dhacyada, xanuunka, dhibaatada shaqada, dhibaatooyinka dhaqaale, dhibaatooyinka caafimaadka dhimirkaa, ama xanuunada caafimaadka dhimirka sida niyad jabka.
Way adkaan kartaa in lagala hadlo fikradaha isdilka dadka kale. Waxaa laga yaabaa inaad dareento xannibaad iyo inaysan jirin in xalal loo helo karo dhibaatooyinkaaga.
Haddii aad dareento inaadan sii wadi karin, qof kale sii fursad uu ku fahmo sida aad dareemayso. La hadal qof aad ku kalsoon tahay, sida xubin qoyska ka tirsan, saaxiib dhow, dhakhtarkaaga, kalkaalisada dugsiga ama kalkaalisada caafimaadka, macalinkaaga, imaamka, ama wadaadka. Haddii aad rabto in aad qof la hadasho si qarsoodi ah, waxaad kala xiriiri kartaa khadka caawinta ama adeegga wada sheekaysiga. Inaad qof la hadasho waxay kaa caawin kartaa inaad xal u hesho. Tani waa talaabada ugu horeysa ee lagu ogaanayo halka uu dhibka ka jiro.
Wac 113 haddii fikradahaagu noqdaan kuwo faragelin badan oo aad dareemeyso inay jirto khatar aad naftaada waxyeelo u gaysan karto ama naftaada kaa qaadi karto. Markaad wacdo, waxaad isla markiiba heli doontaa caawimaad, dadka aad la hadasho waxay hubin doonaan inaad sii wadato helitaanka caawimada.
Maxaad kula gudboon haddii aad u maleyneyso in qof uu ku fikirayo inuu isdilo?
Haddii aad taqaan qof aad u malaynayso inuu ku fikirayo inuu isdilo, waxaa muhiim ah inaad ku dhiirato inaad daryeesho oo aad u dhaqaaqdo si aad uga la hadasho.
Way adkaan kartaa in qof la waydiiyo wax ku saabsan fikradaha isdilka. Dad badan ayaa ka baqa in wax laga weydiiyo fikradaha isdilka ay kordhin karto halista ismiidaaminta. Arrintu sidaas ma aha. Ma jirto caddayn muujinaysa inay khatar tahay in laga hadlo fikradaha isdilka, ama ay xoojin karto fikradda ismiidaaminta.
Haddii uu qof kuu sheego inay ku fikirayaan inay isdilaan, si dhab ah u qaado. Dhagaysigu waa waxa kaliya ee ugu muhiimsan ee aad samayn karto. U ogolow qofka inuu kula wadaago fikirradiisa adoon wax badan ka dhex galin.
Badana waxay dareemeysaa kalinimo in aad leedahay fikrado isdilid ah, taasina waxay keeni kartaa dareen rajo la'aan ah. Waa muhiim in aan la xukumin, laakiin taa beddelkeeda loo muujiyo dulqaad, daryeel, iyo taageero.
Ku dhex jirka dhibaatada waxay keeni kartaa wax walba. Waxaad caawin kartaa qofka qaba fikradaha isdilka adiga oo la xidhiidhaya iyaga iyo suurtogalnimada in aad u bandhigto inaad u raacdo GP-gooda, adeegga caafimaadka degdegga ah, ama adeeg kale oo daryeel caafimaad. Waxaad la xiriiri kartaa adeegga caafimaadka degdega ah ama GP-gaaga wixii talo iyo tusaale ah haddii aad dareento shaki.
Wac 113 haddii aad ka walwalsantahay in qof uu naftiisa dilo.
Qaraabo ma tahay?
Marka qof qoyskaaga ka mid ah uu la ildaran yahay xanuun daran ama waqti dheer ah, nooca caawimada ay helaan waxay kuu samayn doontaa isbeddel weyn adiga oo ah xubin qoyskaaga ah iyo xigaalka ahaan. Si kastaba ha ahaatee, ladnaantaada sidoo kale waa muhiim, waana inaad raadsataa talo iyo taageero ka hor intaanay dhibaatadu noqon mid aad loogu adkaysto.
Xubnaha Qoyska
Xubnaha qoyska ee leh hawlo daryeel oo sida gaarka ah ugu baahan waxay xaq u yeelan karaan daryeelka nasasho ama nooc kale oo taageero ah.
Waxaad ka heli kartaa taageerada soo socota ee degmadaada:
- waxbarashada iyo hanuuninta
- daryeelka nasinta
- taageerada dhaqaale ee daryeelayaasha (omsorgsstønad)
Waxaad si gaar ah xaq ugu leedahay daryeelka nasinta haddii aad tahay:
- baahiyaha gaarka ah ee waalidka ilmaha leh
- xaas ama lammaane qof qaba baahiyaha daryeelka ee la taaban karo.
Tusaalooyinka xaaladaha aad ka heli karto taageerada:
- waxaad ku bixisaa saacado badan bishiiba hawlaha daryeelka
- daryeelidu jidh ahaan ama maskaxiyan ahaan waa culays
- hawlaha bixinta daryeelku waxay kaaga baahan yihiin inaad soo jeeddo ama aad si joogto ah uso kacdo inta lagu jiro habeenkii
Waxaad ka codsan kartaa degmadaada taageero. Qofka daryeelka helaya iyo kan bixiya daryeelka labadaba way codsan karaan. Waxaad ka heli kartaa macluumaad ku saabsan sida loo codsado bogga degmadaada ama adiga oo la xiriiraya dowlada hoose degmadaada.
Helsenorge waxaad u isticmaali kartaa adeegyada adoo u hadlaya dadka kale, tusaale ahaan si aad uga caawiso inay la socdaan xogtooda caafimaad.
Shaqsiyaadka aad matali karto waxay noqon karaan:
- dadka kuu oggolaaday inaad macluumaadkooda ka hesho, ha ahaato bogga Helsenorge ama codsi warqad ah
- carruurtaadu da'doodu ka yar tahay 16 jir, kuwaas oo aad u leedahay mas'uuliyadda waalidnimo
- dadka aan awoodin inay bixiyaan ogolaanshaha, halka laguu oggolaaday inaad u matasho magacooda
Si kasta oo aad u matasho Helsenorge, marna ma heli kartid macluumaad ka badan inta ay iyagu heli lahaayeen. Sidoo kale laguuma oggolaan karo adeegyada aysan haysan ama aysan oggoleen inay helaan.
Waa inaad jirtaa 16 ama ka weyn si aad ugu ogolaato qof inuu ku isticmaalo adeegyada Helsenorge magacaaga. Waa in aad ka weyn tahay 18 sano si laguu ogolaado.
Kuwa bixiyay iyo kuwa helay oggolaanshaha labaduba waxay joojin karaan oggolaanshaha wakhti kasta.
Haddii ay wax si lama filaan ah u dhacaan, waa wax lagu kalsoonaan karo in la ogaado in aad siisay qof danaynaya inuu helo macluumaadkaaga shakhsiyeed.
Sida macluumaadkaaga xiriirka ee Helsenorge. Helsenorge waxa aad gali kartaa oo aad diwaangelin kartaa qaraabadaada xigtada ah oo aad u sheegi kartaa sida loola xidhiidhi karo.
Sida adeegyada daryeelka caafimaadku uga shaqeeyaan Norway
Sidan waayo sida ay u habaysan yihiin adeegyada daryeelka caafimaadka ee Norway
Waa inaad marka hore la xiriirtaa adeegyada caafimaadka aasaasiga ah (primærhelsetjenesten) marka hore haddii aad xanuunsan tahay ama aad u baahan tahay daryeel caafimaad oo nooc kale ah. Caadiyan, tani waxay noqon doontaa GP-gaaga, adeegga caafimaadka degdega ah ama xarunta caafimaadka dadweynaha.
Degmadaada ayaa mas'uul ka ah inay ku siiso adeegyadan caafimaadka. Tani waa sababta adeegyada daryeelka caafimaadka aasaasiga ah ay sidoo kale badanaa loogu yeero adeegyada caafimaadka iyo daryeelka degmada.
Adeegyada caafimaadka iyo daryeelka ee degmadu waxay ka kooban yihiin:
- GP-yada
- xarumaha caafimaadka dadweynaha
- adeegyada caafimaadka degdega ah
- guryaha dadka lagu dabiibo
- guryaha dadka lagu daryeelo
- adeegyada ku xadgudubka maandooriyaanka
- dhaqtaatiirta cilmi nafsiga
- daaweeyayaasha shaqada
- dhakhaatiirta hadalka iyo luqadda
- dhakhaatiirta duugida
- xarumaha caafimaadka nololeed (frisklivsentral)
- dhakhaatiirta ilkaha
Haddii aad u baahato baadhitaano ama daaweyn dheeraad ah, GP-gaaga ama adeegyada daryeelka caafimaadka ee degmada ayaa kuu gudbin doona adeegyada daryeelka caafimaadka ee takhasus ka leh (spesialisthelsetjenesten). Tusaale ahaan, waxaa laga yaabaa in laguu gudbiyo Isbitaal ama takhasusle caafimaad oo leh hawlahooda gaarka ah, sida dhakhtarka haweenka ama dhakhtarka indhaha.
Adeegyada daryeelka caafimaadka ee Norway ayaa loo qaybiyaa afar gobol oo takhasus leh:
- Helse Midt
- Helse Nord
- Helse Sør-Øst
- Helse Vest
Adeegyada daryeelka caafimaadka takhasus ka leh waxa ka mid ah:
- isbitaalada
- rugaha bukaan socodka iyo xarumaha daawaynta, halkaas oo lagugu daweynayo iyada oo aan habeen la gelin
- dhakhaatiirta takhasus ka leh (sidoo kale loo yaqaan khabiirada qandaraaska) kuwaas oo ku takhasusay qayb caafimaad oo gaar ah
- xarumaha shaybaarka iyo raajada
- xarumaha soo kabashada iyo baxnaaninta
- isbitaalada dhimirka
- xarumaha daaweynta si xun u isticmaalka maandooriyaha
Waxaad xaq u leedahay inaad dacwooto haddii aadan ku qanacsanayn daawaynta ama adeegyada aad heshay, ama haddii codsigaaga daawaynta ama adeegga la diiday. Xubnaha qoysku sidoo kale way gudbin karaan cabasho.
Rafcaan ka qaadashada habaynta dacwada iyo go'aamada
Haddii aad dareento in dhakhtarku, isbitaalka, kalkaalisada daryeelka guriga ama kuwa kale laguula dhaqmay si liidata ama cadaalad darro ah, waxaad gudbin kartaa cabasho.
Waxa kale oo aad racfaan ka qaadan kartaa go'aanka aad diidan tahay, tusaale. haddii laguu diiday daawaynta ama laguu gudbiyo daawaynta.
Waxaad cabashadaada ama rafcaanka u diri kartaa xafiiska dhakhtarka, isbitaalka ama xarunta daawaynta ee aad rabto inaad ka cabato. Haddii aad heshiin waydaan ama aad xallin kari weydo, rafcaankaaga waxaa si toos ah loogu gudbin doonaa Guddoomiyaha Gobolka.Cabashooyinka ku saabsan dhaqan xumada iyo dhaawacyada
Haddi aad aaminsantahay in aad la kulantay dhibaato ama daaweyn aan haboonayn ama daryeel xumo, waxa aad waydiisan kartaa Gudoomiyaha Gobolka in uu furo kiis si loo baadho arinta.
Waxaad samayn kartaa tan haddii aad aaminsan tahay in:
- aad heshay daaweyn qaldan
- aad qaadatay daawo khaldan ama qiyaas, ama aad kala kulantay waxyeelo halis ah daawadaada
- lagaa saaray daryeelka wakhti hore
- aadan ku qanacsanayn daryeelka aad heshay
Haddii uu ku soo gaadhay dhaawac ay sabab u tahay daawaynta aan habboonayn ee adeegyada daryeelka caafimaadka, waxaad codsan kartaa magdhow. Waxaad codsan kartaa magdhow haddii dhaawacu yahay mid muhiim ah oo waara, ama haddii uu horseeday khasaare maaliyadeed oo weyn. Markaas waa in aad ka codsato Nidaamka dad weynaha Norway ee Magdhawga Dhaawaca Bukaanka, Norsk pasientskadeerstatning (NPE).
Cabashooyinka ka dhanka ah daaweynta dibadda
Waxaad gudbin kartaa oo kaliya dacwo ka dhan ah daawaynta lagugu siiyay dibadda haddii aad ku heshay daawayntan heshiis dhex maray adeegyada caafimaadka Norway iyo bixiyaha daawaynta ee ay khuseyso. Tani waxay khusaysaa, tusaale ahaan, haddii lagugu daaweeyay dibadda iyada oo lagu salaynaayo dammaanad qaadka liiska sugitaanka, ama haddii ay jirto karti aan ku filnayn Norway.
Haddii aad iskaaga daawayn dibadda ah laguugu soo daweeyay, kama dacwoon kartid mana ka dalban kartid Norway magdhow.
Cabashooyinka ku saabsan daaweynta ilkaha
Waxaad gudbin kartaa cabasho ku saabsan daawaynta ilkaha haddii aad aaminsantahay inaad heshay daweyn liita. Weydii xafiiska dhakhtarkaaga ilkaha meesha aad u diri lahayd cabashadaada.
Xigaalkaaga
Xubin ka tirsan qoyska ama xigaal ahaan, waxaad ka gudbin kartaa cabasho haddii aad dareento inaan xuquuqdaada la ixtiraamin. Waxaad sidoo kale u dacwoon kartaa magaca asxaabta ama qoyska kuwaas oo aan iyaga gudbin karin cabasho. Caadi ahaan waxaad u baahan tahay ogolaansho bukaanka haddii aad rabto inaad u dacwoodo iyaga oo ku hadlaya magacooda.
Ma u baahan tahay in lagaa caawiyo cabashadaada?
Waxaad la xidhiidhi kartaa komishanka caafimaadka iyo adeega bulshada (pasient- og brukerombudet) haddii aad ka daneenayso inaad cabasho gudbiso. Waxay kaala talin karaan xuquuqdaada iyo waxa aad samayn lahayd. Waxay sidoo kale kaa caawin karaan inaad qorto cabashadaada.